Iasachtaí tosaíochta
Is éard is iasacht tosaíochta ann ná iasacht a thugann tú do d'fhostaí nó d'iarfhostóir nó dá c(h)éile. Tarlaíonn sé nuair atá an ráta ús gearrtha ar an iasacht i mbliain amháin níos lú ná an ráta sonraithe. Socraíonn an Roinn Airgeadais an ráta sonraithe.
Is sochar comhchineáil incháinithe í iasacht tosaíochta. Tá d'fhostaí inmhuirir i leith an tsochair faoin gcóras Íoc Mar a Thuillir (ÍMAT) maidir le:
Más é do ghnó iasachtaí a thabhairt don phobal, ní sochar comhchineáil é más rud é:
- go bhfuil an ráta a ghearrann tú níos ísle ná an ráta atá leagtha síos ag an Roinn Airgeadais
- agus
- go ngearrtar an méid céanna ar d'fhostaí agus a ghearrtar ar an bpobal.
Ríomh an tsochair
Caitear leis an tsochair mar phá barúlach an fostaí don bhliain chánach ábhartha. Ní mór duit Cáin Ioncaim, ÁSPC agus MSU a asbhaint as an pá barúlach seo.
Is ionann luach an tsochair agus an difríocht idir:
- an t-ús íoctha ag an iasachtaí i mbliain amháin
- agus
- an ráta sonraithe don bhliain sin.
Léiríonn sé an t-ús a ghearrfaí dá mba rud é nach raibh ceangal idir an dá pháirtí.
Féadtar an t-ús a ghearrtar a ríomh:
- ar an iarmhéid laghdaitheach
- nó
- ar an meán-iarmhéid don bhliain (an t-iarmhéid tosaigh móide an t-iarmhéid deiridh, roinnte ar a dó)
- agus
- ar an tréimhse ina raibh an iasacht ar fáil sa bhliain sin.
Má dhíscríobhann tú an iasacht, éiríonn an tsuim dhíscríofa de bheith ina suim incháinithe sa bhliain a dhíscríobhtar é.
Rátaí sonraithe
Rátaí reatha sonraithe ag an Roinn Airgeadais
| Iasachtaí tithíochta cáilitheacha |
4% |
| Gach iasacht eile |
13.5% |
- Sampla 1
I rith na bliana 2023, bhí iasacht €10,000 saor ó ús i leith neamh-phríomhchónaitheachta ag duine aonair. Féadtar an tsuim, a d’íocfaí ag an ráta sonraithe, a ríomh mar seo a leanas:
Suim an úis a d’íocfaí
| Suim na hiasachta | Ráta sonraithe | Ríomh | Ús |
|---|
|
€10,000
|
13.5%
|
10,000 x 0.135
|
€1,350
|
- Sampla 2
Fuair Peadar iasacht tosaíochta €40,000 in 2023. D’eisigh a fhostóir an iasacht chun ligean do Pheadar carr a cheannach. Íocadh ús 5% ar an iasacht in 2023. Ní dhearnadh aon aisíocaíocht chaipitil.
Suim inmhuirir i leith cánach le haghaidh 2023
| Suim na hiasachta | Ráta sonraithe | Ríomh | Suim inmhuirir |
|---|
|
€40,000
|
8.5%
(13.5% – 5%)
|
€40,000 x 0.085
|
€3,400
|
Céard is iasacht tithíochta cháilitheach ann?
Iasacht a d’úsáid d’fhostaí chun áit chónaithe a cheannach, a dheisiú, a fhorbairt, a fheabhsú, atá in úsáid:
- ag d’fhostaí
- ag iar-chéile nó iar-pháirtnéir sibhialta (nó scartha) d’fhostaí
- nó
- ag gaol cleithiúnach d’fhostaí nach n-íocann cíos le d’fhostaí.
Más iasacht tithíochta cháilitheach í an iasacht, ní mór duit ráiteas sínithe a fháil ó d’fhostaí ina ndearbhaítear an méid sin.
Tabhair do d'aire
Féadann iasacht a úsáideann d’fhostaí chun iasacht maoine a íoc ar ais ina hiomláine a bheith ina hiasacht tithíochta cháilitheach.
- Sampla 3
Fuair Éabha iasacht tosaíochta €20,000 i leith príomhchónaitheachta in 2023 agus ní íocann sí ús air. Is é an ráta sonraithe úis ar iasachtaí tithíochta cáilitheacha in 2023 ná 4%.
Suim inmhuirir i leith cánach le haghaidh 2023
| Suim na hiasachta | Ráta sonraithe | Ríomh | Suim inmhuirir |
|---|
|
€20,000
|
4%
|
€20,000 x 0.04
|
€800
|
Ráta ar neamhthuilleamaí
Féadtar ráta níos ísle ná an ráta sonraithe a úsáid sa chás go bhfuil do ghnóthas páirteach in iasachtaí tithíochta a sholáthar. Féadtar an gnáthráta a ghearrfá ar do do chustaiméirí a úsáid le haghaidh iasacht tithíochta (an ‘ráta ar neamhthuilleamaí’). Ní mór an iasacht a chur ar fáil do d’fhostaí:
- chun áit chónaithe a cheannach
- ar feadh téarma sainithe blianta
- agus
- ag ráta seasta úis (socraithe ag ráta ar neamhthuilleamaí).