Na Coimisinéirí Ioncaim – An Chéad 100 Bliain

Réamhrá

Ar an 21 Feabhra 1923, bhunaigh Rialtas an tSaorstáit na Coimisinéirí Ioncaim (Na Coimisinéirí Ioncaim) trí Ordú a rith an tOireachtas. Nuair a bunaíodh na Coimisinéirí Ioncaim, dúradh in Ordú 2/23 go mbeadh Bord amháin ann ina mbeadh triúr Coimisinéirí, a mbeadh duine acu ina Chathaoirleach agus ina Oifigeach Cuntasaíochta.  Dúradh san Ordú freisin go mbeadh príomhoifig an Bhoird i mBaile Átha Cliath.

Ceapadh William O' Brien, arbh as an gCeapach Mhór, Co. Luimnigh ó dhúchas dó, ina chéad Chathaoirleach. Ainmníodh Charles Joseph Flynn agus William Denis Carey mar an bheirt Choimisinéirí. Corcaígh ab ea an bheirt Choimisinéirí. Bhí cúlraí ag an triúr acu in Ioncam Intíre na Ríochta Aontaithe nó i seirbhísí Custam & Máil na Ríochta Aontaithe.

Aistríodh seirbhísí riaracháin ó rialú na Breataine go dtí an Saorstát ar an 1 Aibreán 1922. Mar sin féin, níor éirigh sé go hiomlán éifeachtach d'oibríochtaí na gCoimisinéirí Ioncaim go dtí Aibreán 1923. Bhí obair na gCoimisinéirí Ioncaim, mar an ghníomhaireacht atá freagrach as cánacha agus dleachtanna a bhailiú, ríthábhachtach chun go mairfidh an Stát nua agus cuireadh socruithe idirthréimhseacha i bhfeidhm leis na Briotanaigh. Rinne údaráis ioncaim na Ríochta Aontaithe, ar bhonn gníomhaireachta, dliteanais 1922/23 a mheasúnú agus a bhailiú thar ceann Státchiste na hÉireann. Tugadh gach cáin agus dleacht a bailíodh tar éis an 1 Aibreán 1922, fiú más i gcás dliteanas réamhchonartha iad, chuig Státchiste na hÉireann.

Ba iad seo a leanas na príomhréimsí bailithe ioncaim sa Stát nua:

• Dleachtanna custaim ar earraí iompórtáilte.
• Dleachtanna máil ar bheoir, biotáille, tobac, fíon agus olaí hidreacarbóin.
• Ceadúnais do tábhairneoirí, grúdairí agus driogairí.
• Cáin Ioncaim agus Sárchánach.
• Dleachtanna Eastáit agus Dleachtanna Stampa.

Ó bunaíodh na Coimisinéirí Ioncaim i 1923, athdhearbhaigh Rialtais i ndiaidh a chéile agus an tOireachtas prionsabal neamhspleáchais na gCoimisinéirí Ioncaim ina dhéileálacha le gnóthaí cánacha aon duine, gnó nó eintitis eile faoin reachtaíocht cánach agus custam. Meastar go bhfuil an neamhspleáchas seo ríthábhachtach chun sláine an chórais cánachais a chothabháil agus tá sé mar bhunchloch do chreat Rialachais na gCoimisinéirí Ioncaim. Tugtar feidhm dlí sa cheist seo faoi Alt 101 den Acht um Airí agus Rúnaithe (Leasú), 2011. Cinntítear san fhoráil seo nach bhféadann feidhm a bheith ag arteagal 9 den Ordú um na Coimisinéirí Ioncaim, 1923 ná ag alt 9(3) den Acht Airí agus Rúnaithe, 1924, a bhaineann le freagrachtaí agus rialuithe Aireachta, iarratas a dhéanamh chuig na Coimisinéirí Ioncaim agus iad ag comhlíonadh a bhfeidhmeanna faoin reachtaíocht chánach agus chustaim. Ní shíneann neamhspleáchas na gCoimisinéirí Ioncaim le riar foriomlán na gcóras riartha cánachais agus custam ná le rialacháin na Státseirbhíse agus i ndáil leo seo, tá na Coimisinéirí Ioncaim cuntasach don Aire Airgeadais.

Na Blianta tosaigh

Tar éis a bhunaithe, ní raibh mórán le cois míosa ag na Coimisinéirí Ioncaim chun a phóilíneacht ar theorainn na talún le Tuaisceart Éireann a eagrú. Chuir an cogadh cathartha moill ar bhunú Choimisiún Teorann na hÉireann, dá bhforáiltear sa Chomhaontú Angla-Éireannach.  Deir Réamonn (1981) go raibh cásanna ann ina raibh “cúpla bord thar chúpla bairille” mar chomhartha ar an teorainn. Dúirt sé gur léirigh sé seo diúltú ginearálta glacadh leis go raibh an teorainn bhuan. In am, bheadh botháin chustaim agus patróil, chomh maith le hallaí scrúdaithe le feiceáil feadh theorainn na talún. Sna 1930idí, tháinig méadú mór ar an mbrú a bhí ar fhoireann an Chustaim de réir mar a bhí an Cogadh Eacnamaíochta ar siúl. Ghearr Rialtas na Ríochta Aontaithe taraif 40% ar eallach na hÉireann, nach raibh aon dleachtanna i bhfeidhm roimhe seo. Cuireadh taraif 30% i bhfeidhm ar tháirgí talmhaíochta eile. Gan dabht, ba é an toradh a bhí air sin ná smuigleáil, agus in iarracht é a chiorrú, sannadh níos mó ball d'fhoireann na gCoimisinéirí Ioncaim do dhualgais teorann.  

Chruthaigh na riaráistí cánach roimh 1922 deacrachtaí tromchúiseacha freisin agus ba cheist chorraitheach í do go leor daoine. Dar le Réamonn (1981), bhí daoine tar éis staonadh ó cháin ioncaim a íoc “ar chúiseanna tírghrách nó ar chúiseanna eile”. D'ainneoin an maithiúnas a fógraíodh i mí Lúnasa 1923, bhí fadhbanna riaráistí fós ann ar feadh na mblianta ina dhiaidh sin. Chruthaigh iarrachtaí leanúnacha fhoireann na gCoimisinéirí Ioncaim riaráistí a fháil ar ais go leor doicheall. Áiríodh an dara maithiúnas san Acht Airgid, 1932, chun an cheist seo a réiteach.

Bhí saincheisteanna casta ann freisin maidir le cánachas dúbailte a bhain le cánachas ar ioncam sa Saorstát agus sa RA araon. I 1926, rinne údaráis na hÉireann agus na Breataine idirbheartaíocht ar chomhaontú chun cánachas dúbailte a sheachaint, roinnt blianta sular fhoilsigh Conradh na Náisiún a chéad chonradh eiseamláireach. Cé go ndearnadh athruithe ina dhiaidh sin ar an gcomhaontú seo, d’fhan a bhunghnéithe slán ar feadh blianta fada. Bunaíodh comhoifig i Londain chun déileáil le saincheisteanna a bhaineann le cónaitheoirí an dá dhlínse. Oifigigh ó údaráis Ioncaim na Ríochta Aontaithe agus na hÉireann a bhí mar fhoireann ann, agus d’fhan sé ar oscailt go dtí 1979.

Le linn an Dara Cogadh Domhanda, aistríodh foireann na gCoimisinéirí Ioncaim go dtí an Roinn Soláthairtí nua-chruthaithe. Rialaigh an Roinn seo táirgeadh, dáileadh agus praghsáil soláthairtí ríthábhachtacha, lena n-áirítear ciondáil bia.

Cé gur cuireadh go leor dleachtanna custaim ar fionraí le linn an chogaidh, leathnaíodh srianta agus toirmisc ar iompórtálacha agus easpórtálacha go mór. Chuir siad sin go mór le hualach oibre na n-oifigeach custaim. Faoi chumhachtaí éigeandála an Rialtais, d'fhéadfadh na Coimisinéirí Ioncaim údarú a thabhairt do chomhaltaí d'Óglaigh na hÉireann gníomhú mar oifigigh chustaim.

Sa chogadh freisin ritheadh ​an tAcht Cánacha agus Dleachtanna (Cúinsí Speisialta) 1942. Ag súil le hionradh míleata féideartha, d'fhoráil sé go raibh an t-údarás ag an Taoiseach amháin rátaí cánach ioncaim agus dleachtanna custaim a shocrú sa chás nach bhféadfadh an tOireachtas freastal orthu.

Athruithe Suntasacha ar Riarachán na gCoimisinéirí Ioncaim

Ó bunaíodh an Stát, bhí bailiú cánach ar fochonradh ar dtús ag na Coimisinéirí Ioncaim le conraitheoirí féinfhostaithe. Bhí meathlaithe mór tagtha ar riaráistí cánach, go háirithe d’fhostaithe, agus i 1952 chruthaigh na Coimisinéirí Ioncaim aonad bailithe cánach láraithe i mBaile Átha Cliath. Bhí gearáin fhorleathan ann faoin gcóras spruánach Cánach Ioncaim a bhí deacair a thuiscint. Sa bhliain 1957, bhunaigh an tAire Airgeadais an Coimisiún um Chánachas Ioncaim faoi stiúir Cearbhall Ó Dálaigh, Uachtarán na hÉireann sa todhchaí. Bhí an chuid is mó de mholtaí an Choimisiúin mar bhonn eolais don bheartas cánach le blianta fada agus d'éirigh leo athruithe forleathana a dhéanamh ar na Coimisinéirí Ioncaim. I measc na moltaí a rinne sé bhí córas ÍMAT le haghaidh pá agus tuarastail agus "cáiníocóir amháin, muirear amháin" le haghaidh cáin ioncaim.

Mhéadaigh feidhmiú ÍMAT i 1960 go suntasach an t-ualach oibre ar fhoireann na gCoimisinéirí Ioncaim a bhí ró-ualach cheana féin. Ina theannta sin, bhí ganntanas ainsealach oifigeach oilte go cuí. Spreag sé seo feachtas earcaíochta chun níos mó foirne a shannadh do na Coimisinéirí Ioncaim. I 1961, rinneadh cinneadh ríomhaire ‘dara glúin’ a fháil chun bailiú cánach a lárú agus an moladh "aon mhuirear cáiníocóra amháin" a chur i bhfeidhm. Bhí sé beartaithe fógra measúnaithe comhtháite agus bille cumaiscthe do gach bliain chánach a thíolacadh don cháiníocóir.

Timpeall an ama sin, rinne Bord na gCoimisinéirí Ioncaim príomhchinneadh straitéiseach. Chun a chinntiú go bhfanfadh rochtain ar shonraí rúnda cáiníocóirí slán, socraíodh go mbeadh trealamh ríomhaireachta lonnaithe laistigh de na Coimisinéirí Ioncaim agus go mbeadh sé á oibriú agus á thacú ag oifigigh na gCoimisinéirí Ioncaim amháin. Ní bheadh aon bhaint ag tríú páirtí le cothabháil trealaimh den sórt sin. 

Cheap na Coimisinéirí Ioncaim freisin Ard-Bhailitheoir óna gcéimeanna féin, agus i 1964 bunaíodh Oifig an Ard-Bhailitheora. Tháinig sé seo in ionad córais seachfhoinsithe níos luaithe inar bhailigh Bailitheoirí Cánacha cánacha a bhí dlite don Stát.

Seachadadh an chéad ríomhaire de chuid na gCoimisinéirí Ioncaim, ceann den chéad cheann dá leithéid in Éirinn, agus cuireadh ar siúl é i 1963. Ar dtús úsáideadh é chun cuid de phróisis riaracháin na gCoimisinéirí Ioncaim a mheicniú, go háirithe maidir le bailiú cánach. Chuir na Coimisinéirí Ioncaim úsáid an ríomhaire chun cinn go han-tapa le haghaidh cáin Ioncaim, cáin láimhdeachais agus dliteanais ÍMAT/ÁSPC fostóra. I 1968, rinneadh uasghrádú ar an gcóras ríomhaireachta chun freastal ar líon suntasach idirbheart ÍMAT. Réitigh an reifreann a reáchtáladh i 1972 an bealach d'aontachas C.E. agus thug sé feidhm dlí dá reachtaíocht. Tugadh Isteach Cáin Bhreisluacha, cáin díolacháin C.E. i 1972. Faoi 1973, ríomhairíodh 96% de thoradh iomlán cáin ioncaim, forchánach, cáin bhrabús corparáide agus cáin díolacháin. Osclaíodh Ionad Ríomhaireachta na gCoimisinéirí Ioncaim i 1974.

Le linn na 1970idí, tugadh feirmeoirí isteach san glan cánach ioncaim agus tugadh isteach roinnt cánacha eile. Ina measc bhí Cáin Chorparáide, Cáin Ghnóchan Caipitiúil, Cáin Fháltas Caipitiúil agus Cáin Rachmais. Le linn an ama seo, bhí na Coimisinéirí Ioncaim ag earcú go gníomhach, agus tháinig méadú mór ar líon na foirne. Faoi na 1980idí luatha, bhí leibhéil foirne níos airde ná riamh de níos mó ná 7,500.

Freastal ar an gCustaiméir agus Dul i nGleic le Neamhchomhlíontachta

Faoi 1980, bhí sciar fostaithe ÍMAT den ualach iomlán cánach ioncaim os cionn 85%. Spreag sé seo agóidí poiblí ar scála mór. Mar fhreagra air sin, bhunaigh an Rialtas Coimisiún um Chánachas a chuir cúig thuarascáil leathana le chéile idir 1982 agus 1985. Mhol an Coimisiún córas féinmheasúnaithe a tugadh isteach in 1988. Mar gheall ar fhéinmheasúnú, tháinig athrú bunúsach ar an gcaidreamh idir na Coimisinéirí Ioncaim agus cáiníocóirí. Sa Chairt um Chearta cáiníocóirí, a d'fhoilsigh na Coimisinéirí Ioncaim i mí Eanáir 1989, sainmhíníodh an caidreamh nua. Bhíothas ag súil anois go ndéanfadh cáiníocóirí, seachas fostaithe ÍMAT, tuairisceáin chánach a thíolacadh gan iarraidh orthu é sin a dhéanamh. Go ginearálta, ghlacfaí leis gur dhéileáil siad go hionraic lena ngcúrsaí. Déileálfaí le cáiníocóirí mar chustaiméirí anois, mar gheall na Coimisinéirí Ioncaim go gcuirfí rochtain ar fáil ar fhaisnéis iomlán, chruinn agus thráthúil.

Rinne na Coimisinéirí Ioncaim athdhíriú ar a acmhainní foirne agus teicneolaíochta maidir le comhlíontacht go saorálach a chur chun cinn agus aghaidh a thabhairt ar neamhchomhlíontacht. Tá na príomhcholúin seo mar bhonn is mar thaca go seasta ag riarachán na gCoimisinéirí Ioncaim agus é ag athrú, thar na blianta ina dhiaidh sin, isteach i riarachán nua-aimseartha an lae inniu.

Chuir na Coimisinéirí Ioncaim athoiliúint ar fáil don fhoireann chun dul in oiriúint don bhealach nua chun déileáil le cáiníocóirí. D'fhoilsigh sé bileoga agus treoracha maidir le cánacha agus saincheisteanna custam. Bhunaigh sé Preasoifig chun teagmháil ghníomhach a dhéanamh leis na meáin. D'fhreastail baill foirne in oifigí ar fud na tíre ar imeachtaí áitiúla chun comhlíontacht go saorálach a chur chun cinn. Chothaigh sé caidreamh níos dlúithe le cleachtóirí cánach trí bhunú an Choiste Idirchaidrimh um Riarachán Cánach (CIRC). Osclaíodh Oifigí Fiosruithe Áitiúla, ag cur seirbhísí cuimsitheacha ar fáil a bhí dírithe ar an gcáiníocóir mar chustaiméir. Go luath sna 1990idí, chuir na Coimisinéirí Ioncaim tús le tionscadail téarmaí fada chun a chórais ríomhaireachta inmheánacha a athshuíomh timpeall an cháiníocóra mar chustaiméir.

Bhain na Coimisinéirí Ioncaim leas as féinmheasúnú chun baill foirne a bhogadh ó mheasúnú go hobair chomhlíontachta, iniúchóireachta agus forfheidhmithe. Nuair a tugadh isteach margadh aonair an Aontais Eorpaigh in 1993, cuireadh deireadh le teorainneacha inmheánacha. D'éascaigh sé seo bunú an Fhoireann Náisiúnta um Dhrugaí Custam. I gcomhar leis an nGarda Síochána agus na Seirbhísí Cabhlaigh, bhainfeadh sé rath suntasach amach trí go leor oibríochtaí ardphróifíle. Thosaigh na Coimisinéirí Ioncaim ag tabhairt baill foirne ar iasacht don Bhiúró um Shócmhainní Coiriúla (CAB) nuair a bunaíodh é i 1996.

I 1997, sheol na Coimisinéirí Ioncaim a suíomh idirlíon a chuir feabhas ar a sheirbhís do chustaiméirí. Dá bhrí sin, cuireadh tús lena chéim digitithe, de réir mar a rinneadh bileoga, treoracha agus tuairisceáin chánach a aistriú ó pháipéar agus a óstáil ar an suíomh idirlín. An bhliain dár gcionn, rinne sé cónascadh ar reachtaíocht Chánach den dara huair ó bunaíodh an Stát. Mar gheall ar dhigitiú an Acht Comhdhlúite Cánacha, 1997, bhíothas in ann achtacháin chánach ina dhiaidh sin a chomhtháthú ann go héasca.

Ghlac an córas Próiseála Iontrála Uathoibríoch Custam (AEP), a tugadh isteach i 1991, le tuairisceáin ó thrádálaithe trí chainéal digiteach slán. Ba é seo an chéad chéim ag na Coimisinéirí Ioncaim maidir le bealaí digiteacha a úsáid chun glacadh le tuairisceáin. Tugadh Seirbhís ar Líne na gCoimisinéirí Ioncaim (ROS) isteach ar bhonn céimnithe in 2000. Níorbh fhada go raibh ROS ina chóras suaitheanta ag na Coimisinéirí Ioncaim chun gach tuairisceán cánach agus bailiúchán ó chustaiméirí pearsanta agus gnó a phróiseáil ar líne.

Chuir na Coimisinéirí Ioncaim feabhas ar a gcuid oibríochtaí comhlíonta nuair a seoladh a chóras digiteach riailbhunaithe (Córas Measúnú agus Anailísiú Riosca – REAP). Rinne an córas seo sonraí cáiníocóirí a chomhthiomsú agus a rangú ó thaobh riosca de chun fiosrúcháin agus idirghabhálacha cáiníocóirí atá dírithe níos fearr a éascú.

Le blianta beaga anuas, tá claochlú digiteach anois ina ghné de réitigh ghnó na gCoimisinéirí Ioncaim. Sampla is ea an córas ÍMAT athdheartha (Nua-Aoisiú ÍMAT) a d'éascaigh, in 2019, tuairisciú fíor-ama ar shonraí pá agus cánach agus a chuir deireadh le go leor de na tuairisceáin a bhí ag teastáil faoin gcóras a tháinig ina áit.

Ionadaíocht Foirne na gCoimisinéirí Ioncaim

Tá ionadaíocht ag státseirbhísigh na hÉireann ag cumainn/ceardchumainn foirne ó bunaíodh an Stát. Traidisiún a bhí anseo a tugadh anonn ó Státseirbhís na Breataine.  Ar cheann de shaintréithe na gCoimisinéirí Ioncaim bhí an líon mór foirne i ngráid roinne a bhí eisiach don eagraíocht. Ní nach ionadh, d'oibrigh a gcomhlachais foirne go heisiach sna Coimisinéirí Ioncaim chomh maith. Sna blianta tosaigh, agus an Stát ag streachailt ó thaobh na heacnamaíochta de, tháinig meath ar choinníollacha oibre na foirne, agus bhí an comhairliúchán leis na ceardchumainn teoranta. Chomh maith le cúrsaí pá, measadh gur cheist mhór don fhoireann a bhí i lóistín fochaighdeánach, rud a spreag bagairt na heitinne, b'fhéidir, sna blianta tosaigh. Tugadh isteach scéim idir-réitigh agus eadrána na Státseirbhíse (C&A) sna 1950idí mar chéim mhór chun cinn ag na ceardchumainn. Ó shin i leith, d'oibrigh próisis chaidrimh thionsclaíoch a tháinig chun cinn faoin scéim C&A seo go maith do gach taobh.

Ó na 1960idí i leith, bhain foireann na gCoimisinéirí Ioncaim tairbhe as athruithe suntasacha ar théarmaí agus coinníollacha san ionad oibre. Tugadh isteach uaireanta oibre solúbtha, comhroinnt post, sosanna gairme, scéimeanna feabhsaithe do shaoire íoctha agus do shaoire gan phá araon.

Bhí tionscnaimh ann a thacaíodh le teaghlaigh a lean deireadh a chur le héirí as oifig éigeantach ar phósadh ag mná i 1973. Faoi 2020, ba mhná iad níos mó ná leath de bhainisteoirí na gCoimisinéirí Ioncaim, ag gach leibhéal, suas go dtí an Príomhoifigeach agus an Príomhoifigeach san áireamh. Mná ab ea tríocha a hocht faoin gcéad de Rúnaithe Cúnta in 2020, agus tá ionadaíocht na mban caoga faoin gcéad anois. I 1998, ba í Josephine Feehily an chéad bhean a ceapadh mar Choimisinéir Ioncaim. Deich mbliana ina dhiaidh sin, ceapadh í ina Cathaoirleach ar na Coimisinéirí Ioncaim, post a bhí aici go dtí gur éirigh sí as na Coimisinéirí Ioncaim in 2015.

Rinne na Coimisinéirí Ioncaim athchóiriú ar a struchtúr grádaithe don fhoireann trí sheirbhís ghinearálta agus gráid roinne a chomhtháthú. Faoi 2003, bhí comhtháthú críochnaithe go hiomlán d'fhoireann uile na gCoimisinéirí Ioncaim nuair a athghrádaíodh oifigigh chánach agus oifigigh chánach níos airde mar oifigigh chléireachais agus feidhmiúcháin faoi seach. Mheas na Coimisinéirí Ioncaim gur céim ríthábhachtach é seo chun oiriúnú do riachtanais ghnó atá ag athrú agus d'éascaigh sé bainistíocht chomhtháite ghnóthaí custaiméirí, an 'bhainistíocht cásanna uile', mar a thugtar air.

Comhpháirtíocht agus Rannpháirtíocht Fostaithe

D'fhógair an Rialtas a Thionscnamh Bainistíocht Straitéiseach i 1994 chun an Státseirbhís a nuachóiriú. Mar fhreagra air sin, thosaigh na Coimisinéirí Ioncaim ag foilsiú a bpleananna corparáideacha agus a gcaighdeáin seirbhíse do chustaiméirí. Bunaíodh an Choiste Chomhairleach Bainistíochta (CCB), ar a bhfuil an Bord agus gach bainisteoir sinsearach ag leibhéal an Leas/Rúnaí Cúnta, chun clár oibre na gCoimisinéirí Ioncaim maidir le hathrú a bhrú chun cinn.

Bunaíodh struchtúir chomhpháirtíochta, lena n-áirítear an bhainistíocht, an fhoireann agus na ceardchumainn i 1998 sna Coimisinéirí Ioncaim. Cheadaigh siad seo comhoibriú ar shaincheisteanna, lasmuigh den chreat caidrimh thionsclaíoch, a raibh tionchar acu ar an bhfoireann. Tugadh an Córas Bainistíochta agus Forbartha Feidhmíochta (CBFF) isteach sna Coimisinéirí Ioncaim tar éis an cineál seo comhoibrithe. Plean eile a bhí i bplean mór athstruchtúraithe eagraíochtúil na gCoimisinéirí Ioncaim a fógraíodh i 1999. Bhí “Ag Obair le Chéile: Ár gCairt san Ionad Oibre” ina príomh-aschur de Phróiseas Comhpháirtíochta na gCoimisinéirí Ioncaim in 2002. Chun rannpháirtíocht fostaithe a chur chun cinn, tá comhpháirtíochtaí áitiúla ann laistigh de rannóga na gCoimisinéirí Ioncaim chun comhairliúchán ar shaincheisteanna áitiúla a éascú.

Mar gheall ar nádúr teicniúil an oiread sin de chroíghnó na gCoimisinéirí Ioncaim, tá cultúr foghlama fréamhaithe go domhain san eagraíocht. Roimhe seo, b'éigean d'Oifigigh Chustaim agus Oifigigh Chánach, idir ghrád oifigeach cléireachais, pas a fháil i scrúduithe intí ar leith le bheith incháilithe d'ardú céime. Bhí ar Chigirí Cánach nuacheaptha scrúduithe intí a dhéanamh thar roinnt blianta le bheith ina gCigirí lánchoimisiúnaithe. Dúirt T.K Whitaker, nuair a thug sé isteach an eacnamaíocht i 1937:

“Tháinig mé isteach san eacnamaíocht. Níor chuala mé mórán faoi sula bhfuair mé amach go raibh sé ina ábhar do scrúdú na Cigirí Cúnta Cánach”.

Ní raibh i bhfoghlaim na teoirice ach céim amháin. Bhí sé riachtanach fanacht ar an eolas faoi athruithe ar an dlí cánach, ar chásdlí, agus ar fhasaigh riaracháin na gCoimisinéirí Ioncaim. Chothaigh sé seo mothú láidir coláisteachta i measc fhoireann na gCoimisinéirí Ioncaim agus iad ag cabhrú lena chéile chun fanacht cothrom le dáta le hathrú tapa.

Ós rud é go raibh comhtháthú gráid na Roinne beagnach críochnaithe, rinne na Coimisinéirí Ioncaim comhaontú le hOllscoil Luimnigh i 2004. Rinne an ollscoil creidiúnú ar a cláir oiliúna cánach teicniúla inmheánacha le Dioplóma sa Chánachas Feidhmeach.  I Mí Mheán Fómhair 2006, leathnaíodh an comhaontú seo chun an ceathrú bliain agus an bhliain deiridh de chúrsa BA (Onór.) a sheachadadh sa Chánachas Feidhmeach. Le blianta beaga anuas, chuir na Coimisinéirí Ioncaim síneadh lena gcomhpháirtíocht oideachais le haghaidh oiliúint agus forbairt foirne chun cáilíochtaí gairmiúla cánach ó Institiúid Cánach na hÉireann a chur san áireamh.

Feidhmeanna Eile de chuid na gCoimisinéirí Ioncaim

Síneann ról na gCoimisinéirí Ioncaim thar na príomhfheidhmeanna a bhaineann le cánacha agus dleachtanna a mheasúnú agus a bhailiú. Rinne sé obair i gcónaí thar ceann Ranna agus gníomhaireachtaí Rialtais eile. Áiríodh ar a rialuithe iompórtálacha agus easpórtálacha mar shampla, cosaint tionscail agus talmhaíochta, agus cosaint na sláinte poiblí. Go dtí gur bunaíodh an Roinn Leasa Shóisialaigh i 1947, rinne na Coimisinéirí Ioncaim measúnú ar incháilitheacht le haghaidh íocaíochtaí leasa shóisialaigh lena n-áirítear an pinsean seanaoise (féach an t-alt ar leith). Tá na naisc idir na Coimisinéirí Ioncaim agus an Roinn Coimirce Sóisialaí fós gar. Ó chuaigh siad isteach san C.E., d'fheidhmigh oifigigh chustaim mar ghníomhairí don Roinn Talmhaíochta maidir le saincheisteanna ar Polasaí an Chomhbheartais Talmhaíochta (CBT). Tá stampaí poist, stampaí fioscacha, ceadúnais agus foirmeacha priontáilte ag na Coimisinéirí Ioncaim do ranna eile agus tá na milliúin teastas digiteach COVID priontáilte ag na Coimisinéirí Ioncaim le déanaí thar ceann FSS.

Oibríonn na Coimisinéirí Ioncaim go dlúth leis an Roinn Airgeadais chun cur le meastóireacht, forbairt agus cur i bhfeidhm an bheartais náisiúnta cánach chomh maith le cur le forbairt chreat beartais cánach agus dleachta idirnáisiúnta foriomlán an AE agus na hEagraíochta um Chomhar agus Forbairt Eacnamaíochta (OECD). Tríd an Eagraíocht Idirnáisiúnta Lucht Riaracháin Cánach (EIRC) comhoibríonn sé ar dhea-chleachtas le haghaidh dúshláin choiteanna riaracháin. Tá comhaontuithe um chánachas dúbailte ag Éirinn le breis agus seachtó tír agus laistigh den chreat seo comhoibríonn na Coimisinéirí Ioncaim le tíortha eile.

Conclúid

Trí iarrachtaí na mílte fostaí de chuid na gCoimisinéirí Ioncaim, tá an eagraíocht tar éis í féin a athrú ó bhonn sa chéad aois. Sna blianta tosaigh, chabhraigh foireann na gCoimisinéirí Ioncaim leis an eagraíocht agus leis an tír seasamh ar a cosa féin. Thug a ndúthracht agus a n-athléimneacht, go minic i gcúinsí díobhálacha, sampla dóibh siúd a lean iad. Chuir neamhspleáchas na gCoimisinéirí Ioncaim maidir le rialú a fheidhmiú ar oibleagáidí reachtúla cáiníocóirí bonn seasmhach ar fáil do phleanáil chomhleanúnach fhadtéarmach. Is cinnte go raibh an teicneolaíocht ina spreagadh láidir athraithe. Is amhlaidh freisin a bhí beartais chánach cheannródaíocha amhail féinmheasúnú agus athruithe comhshaoil amhail mhargadh aonair an AE. Cuidíonn tiomantas leanúnach na gCoimisinéirí Ioncaim do rannpháirtíocht agus oiliúint fostaithe leis an bhfoireann dul in oiriúint do struchtúir agus córais eagraíochtúla nua. Ach níos mó ná sin, glacann an fhoireann ag gach leibhéal le héiteas láidir feidhmíochta atá dírithe ar na hathruithe sin a dhéanamh. 

Nuair a fógraíodh dianghlasáil COVID i Márta 2020, cheadaigh teicneolaíocht na gCoimisinéirí Ioncaim oibriú ón mbaile beagnach gan uaim. Is eintiteas aclaí é na Coimisinéirí Ioncaim anois, atá in ann freagairt go tapa agus go fóinteach do dhúshláin, mar a léirigh cur i bhfeidhm tacaíochtaí criticiúla COVID. 

Tugann an tuarascáil is déanaí ón gCoimisiún um Chánachas agus Leasa, a foilsíodh in 2022, roinnt leideanna maidir le treo féideartha na gCoimisinéirí Ioncaim amach anseo. Feiceann sé claochlú digiteach mar bhealach chun "athshamhlú a dhéanamh ar conas a dhéantar rudaí i bhfianaise athruithe teicneolaíochta". Cuireann sé ceist an bhfuil tuairisceáin chánach fós ar an mbealach is fearr chun sonraí cánach a bhailiú. Is é an rud atá cinnte ná nach dtarlóidh seo gan reachtaíocht a chumasú chun réitigh ghnó bhunathraitheacha a thógáil. Teastóidh leibhéal trédhearcachta le haon bhearta den sórt sin a chothaíonn muinín an phobail sna Coimisinéirí Ioncaim. Chun go dtarlóidh sé sin, beidh ar an reachtaíocht chumasúcháin bealach a shocrú a urramaíonn teorainneacha na cosanta sonraí agus rúndacht cáiníocóirí.

Ní fhéadfadh foireann na gCoimisinéirí Ioncaim céad bliain ó shin an eagraíocht a shamhlú mar atá sí inniu. Tagraíonn an tuarascáil ón gCoimisiún um Chánachas agus Leasa le déanaí do chanóin bhunúsacha áirithe cánachais. Ceanglaíonn siad fostaithe na gCoimisinéirí Ioncaim san am a chuaigh thart, san am i láthair agus sa todhchaí. Bhí Adam Smith, athair na heacnamaíochta mar is fearr aithne air, ina Choimisinéir Custam. I 1776, leag sé béim ar thábhacht na cinnteachta, áisiúlacht na híocaíochta agus barainneacht an bhailiúcháin mar chanóin bhunúsacha chánachais. Tá creidiúint tuillte ag gach ball foirne de chuid na gCoimisinéirí Ioncaim atá ar seirbhís, ar scor agus nach maireann de réir mar a bhogann na Coimisinéirí Ioncaim isteach sa dara haois go bródúil.

Foinsí:

• Seán Réamonn, Stair na gCoimisinéirí Ioncaim, 1981, An Foras Riaracháin
• Bronntar Gradam Tionscnaimh TK Whitaker ar an Uachtarán, 15 Nollaig 2016 
• Na Coimisinéirí Ioncaim thar na Blianta, Foilseachán 75 Bliain, 1998, na Coimisinéirí Ioncaim
• Tuarascálacha Bliantúil, na Coimisinéirí Ioncaim
• Thuarascálacha ón gCoimisiún un Chánachas, 1957-1962; 190-1985 Coimisiún um Chánachas agus Leasa, 2022