Bulmer Hobson le Marnie Hay
Marnie Hay, ‘Ó réabhlóidí rógaireach go dtí státseirbhíseach reibiliúnach: Aiséirí Bulmer Hobson' in Diarmaid Ferriter agus Susannah Riordan (eag.), Years of turbulence: the Irish revolution and its aftermath (Baile Átha Cliath: Preas UCD, 2015), lgh 209-23.
Ó réabhlóidí rógaireach go dtí státseirbhíseach reibiliúnach: Aiséirí Bulmer Hobson.[1]
Marnie Hay
Roimh Éirí Amach na Cásca 1916, bhí Bulmer Hobson (1883–1969) ar dhuine de na bolscairí agus lucht eagraithe ba mhó le rá sa ghluaiseacht náisiúnach in Éirinn.[2] Mar bholscaire ag Sinn Féin, ní raibh éinne níos sinsearaí ná é ach Art Ó Gríofa. Chomh maith leis sin, bhunaigh sé an grúpa óige náisiúnach Na Fianna Éireann le Constance Markievicz i 1909,[3] bhí sé ar Ardchomhairle Bhráithreachas Phoblacht na hÉireann (IRB) i 1912–14, chabhraigh sé le hÓglaigh na hÉireann a bhunú i 1913, agus chomhordaigh sé teacht i dtír na ngunnaí agus armlóin i mBinn Éadair i 1914. Spreag an seasamh oscailte a ghlac sé in aghaidh éirí amach lán éadóchais a chomrádaithe san IRB chun é a fhuadach ar Aoine an Chéasta 1916 agus é a choinneáil i ngéibheann go dtí go raibh an éirí amach ar siúl. Chinntigh sé sin, chomh maith le bheith ag seachaint gabhála ina dhiaidh sin, go raibh sé ar shiúl ón ngluaiseacht náisiúnach go dtí tar éis deireadh seachtaine stairiúil na Cásca. Don phobal i gcoitinne bhí sé amhail is dá mba cuireadh chun báis é in éineacht le ceannairí an éirí amach, ach gan tairbhe iarbháis na gclaonbholscairí.[4]
Ní hamháin gur cháin cuid d’iar-chomhghleacaithe Hobson é mar bhrathadóir agus mar chladhaire, ach thug siad droim láimhe dó.[5] Ina ainneoin sin, d’éirigh le Hobson aiséirí ciúin a chur ar siúl tar éis bunú Shaorstáit Éireann mar státseirbhíseach agus bolscaire eacnamaíoch. I 1924 fuair sé post buan mar Leas-Stiúrthóir Stampála in Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim. Bhí frustrachas air, áfach, nár bhunaigh rialtais i ndiaidh rialtais Éireannach 'polasaí ceannasach atógála náisiúnta chun dul i ngleic le bochtaineacht, dífhostaíocht agus eisimirce,[6] d’éirigh leis a ghairm bheatha bolscaireachta a thosú arís trína pheann a iompú ar na ceisteanna seo sna 1930idí.
Chreid Hobson, duine de theaghlach liobrálach bainteach le Cumann na gcarad i mBéal Feirste, go dtiocfadh athaontú na hÉireann as geilleagar láidir i Saorstát Éireann.[7] Mar dhéagóir, tháinig an suim a chur sé in aontacht na hÉireann ón meas a bhí aige ar an meascán de neamhsheicteachas agus scarúnachas a bhí á mholadh ag Theobald Wolfe Tone agus na hÉireannaigh Aontaithe, chomh maith lena chuid iarrachtaí luatha i mBéal Feirste chun Protastúnaigh Uladh a mhealladh i dtreo an ghluaiseacht náisiúnach le heagraíochtaí bolscaireachta amhail an Cumann Protastúnach Náisiúnta, Amharclann Liteartha Uladh agus Clubanna Dhún Geanainn.[8] Mar státseirbhíseach, b'éigean dó cuid dá scríbhinní ar chúrsaí eacnamaíochta a fhoilsiú gan ainm nó faoi ainm cleite. In ainneoin é a bheith cúramach, áfach, tharraing an cáineadh a rinne sé ar pholasaithe eacnamaíochta an rialtais trioblóid air ag an obair, rud a spreag cáineadh an Aire Airgeadais agus an Béal Feirsteach, Seán MacEntee. Ní hamháin go nochtfar sa chaibidil seo, gníomhaíochtaí Hobson agus an cháil a bhí air mar bholscaire eacnamaíoch chomh maith leis an tionchar a d’imir sé sin ar a ghairm bheatha sa státseirbhís, ach tabharfar a shaol i ndiaidh 1916 chun solais freisin.
San tréimhse 1900–16, le linn a bhlianta mar ardghníomhaí náisiúnach, bhí tionchar diúltach ag an díograis seo ar a chumas Hobson fostaíocht sheasta a fháil, go háirithe sa tuaisceart. Mar fhear singil gan aon chleithiúnaithe, níor chruthaigh sé seo an iomarca fadhbanna dó. Tháinig athrú ar rudaí nuair a phós sé Claire Gregan (1887–1958), ball de Shinn Féin agus de Chumann na mBan a bhí ina rúnaí aige in oifig Óglaigh na hÉireann.[9] Dá bharr sin, tar éis an maithiúnas a fháil i mí an Mheithimh 1917, a tugadh do dhaoine a raibh baint acu leis an éirí amach nár gabhadh ina dhiaidh, nó nár cuireadh i ngéibheann, b'éigean dó fostaíocht sheasta a fháil a chuirfeadh ar a chumas clann a thógáil i mBaile Átha Cliath.
Roimh Éirí Amach 1916, bhí Hobson ina chlódóir agus ina iriseoir.[10] Chuir sé leis an taithí seo ó circa 1918 go 1923 nuair a d’oibrigh sé i bhfoilsitheoireacht leabhar mar chomhstiúrthóir ar an Candle Press agus ar Martin Lester Ltd i mBaile Átha Cliath. Faoi 1920 bhí na Hobsons tar éis teach cónaithe a lonnú i dTeach an Mhuilinn ar Bhóthar an Teampaill Ghil i Ráth Fearnáin.[11] Rugadh a gclann Declan Bulmer agus Camilla Claire i 1921 agus 1928 faoi seach.
Chomh maith leis an bpáirt a ghlacadar san ardghluaiseacht náisiúnach, bhí suim ag Hobson agus a bhean chéile, ar chuir colúnaí de chuid an Irish Times síos uirthi mar ‘iontach dathúil’,[12] spéis sa litríocht agus sa téatar agus chabhraigh siad le bunú Amharclann an Gheata ag deireadh na 1920idí.[13] Bhí cáil ar na Hobsons as tionóil a óstáil inar spreagadh ‘na healaíontóirí cothúil’ chun iad féin a chur in iúl.’[14] Bhí imní orthu freisin faoi chúrsaí sóisialta. Mar shampla, thug Claire Hobson fianaise thar ceann Saor an Leanbh (an Ciste Éireannach d’Fhóir ar na Páistí) don Choiste bainteach le hAchtanna Leasuithe an Dlí Choiriúla (1880–85) agus Striapachas Óige (ar a dtugtar coiste an Charraigín) (1930–31).[15]
B’fhéidir gur chinn sé nár sholáthair foilsitheoireacht leabhar ioncam sách maith chun a chlann óg a chothú, lorg Hobson fostaíocht i státseirbhís Shaorstáit nua na hÉireann a bunaíodh i mí na Nollag 1922. Fostaíodh é ar dtús i mí Lúnasa 1923 mar Chléireach Teicniúil Sealadach in Oifig an tSoláthair ar thuarastal £250 sa bhliain. Bhog sé suas go post buan inphinsin i [lch. 210] mí Dheireadh Fómhair 1924 tar éis dó a bheith faoi agallamh go rathúil le haghaidh post an Leas-Stiúrthóra Stampála in Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim. B’fhéidir gur de thoradh an tAcht Airí agus Rúnaithe, 1924 a cruthaíodh an post nua seo, rud a d’fhág gur tháinig méadú foirmiúil ar fhoireann na státseirbhíse agus ar theidil státseirbhíseach aonair. Tháinig an post ar dtús le scála tuarastail de £350-£500 in aghaidh na bliana móide bónas.[16]
Go híorónta, bhí Hobson lonnaithe i gCaisleán Bhaile Átha Cliath, áit a bhí ina lárionad cumhachta Briotanach in Éirinn. Bhí sé ina bhainisteoir ar rannóg chlódóireachta na Roinne Stampála in Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim, a bhí freagrach as riachtanais chlódóireachta 'shlána' uile an rialtais, ar nós stampaí poist, leabhair phinsin, ceadúnais agus foirmeacha éagsúla rialtais.[17] Faoi dheireadh na 1940idí bhí thart ar seasca duine ag obair faoina stiúr.[18]
Thit na Coimisinéirí Ioncaim faoi shainchúram na Roinne Airgeadais, ach ba eintiteas neamhspleách a bhí ann. Ós rud é nach raibh aon taithí ag Hobson roimhe seo i státseirbhís na hÉireann, ní haon ionadh é go ndeachaigh sé isteach in oifig a bhain le hAirgeadas. Cosúil le Gnóthaí Seachtracha, ba rannóg nua-chruthaithe í, toisc nach raibh aon ghá lena leithéid d’fheidhmeanna in Éirinn faoin Aontas leis an mBreatain Mhór.[19] D’fhéadfadh sé go raibh sárdheiseanna ann daoine nua a thabhairt isteach toisc nach raibh Airgeadas ach ag tosú amach. Dar le hiarfhostaí de chuid na Roinne Stampála, bhí roinnt daoine a earcaíodh nuair a bunaíodh é 'bainteach le cúrsaí polaitíochta'.[20]
B'fhéidir gur seanchairde le Hobson óna chuid ama le Club Dhún Geanainn, P. S. O'Hegarty, Rúnaí na Roinne Poist agus Telegrafa ó 1922 go 1944, agus Ernest Blythe, a bhí ina Aire Airgeadais ó Mheán Fómhair 1923 go dtí Márta 1932, a chabhraigh leis fostaíocht a fháil. Ní cheapfá gurb é an post mar Leas-Stiúrthóir Stampála a bheadh in ann do Hobson, bunaithe ar ghairm pholaitiúil roimhe sin. Mar sin féin, bhí an post seo aige go dtí gur éirigh sé as i mí Eanáir 1948, cé gur dheacair dó súil a choinneáil ar aschur na bpreasanna clódóireachta toisc go raibh radharc na súl ag dul i léig air sa deireadh. Bhí teorainn leis na deiseanna chun ardú céime a fháil toisc go raibh sé fostaithe ag an leibhéal ab airde laistigh de ghráid theicniúla (nó thionsclaíocha) na státseirbhíse. Dar le hiarbhall de roinn Hobson, b’fhéidir mar gheall ar ardnósacht ach measadh go raibh na gráid theicniúla níos ísle ná na gráid neamhtheicniúla, agus níorbh fhéidir aistriú idir an dá cheann a dhéanamh go dtí go ndearnadh athstruchtúrú ar an Roinn Stampála ag deireadh na 1970idí.[21]
Mar státseirbhíseach, chuir Hobson leis an taithí fostaíochta a bhí aige roimhe seo sa chlódóireacht agus san fhoilsitheoireacht, ach uaireanta bhí deis aige a shuim i gcúrsaí eacnamaíochta a mhúscailt. Mar shampla, bhí deis aige feidhmiú mar rúnaí ar choiste idir-rannach ar thionscal an bhiatais siúcra, ag tiomsú tuarascáil an choiste i mí na Bealtaine 1933.[22] Chríochnaigh sé freisin dhá thionscadal eagarthóireachta a bhí maoinithe ag an rialtas, cé go mb'fhéidir gur thug sé faoin obair sin go neamhspleách. [p. 211]
Choimisiúnaigh Bardas Bhaile Átha Cliath é chun A Book of Dublin a chur in eagar, a foilsíodh den chéad uair i mBealtaine 1929 agus a athchlódh ansin i mí an Mheithimh 1930.[23] Foilsíodh é mar saghas ‘lámhleabhar oifigiúil’, agus chuir an t-imleabhar seo in iúl gur cathair thábhachtach ó thaobh na staire agus an chultúir de, agus ó thaobh na heacnamaíochta de a bhí i mBaile Átha Cliath. Is dócha gurbh ar thurasóirí agus infheisteoirí ionchasacha a bhí sé dírithe. Bhí léirmheastóir amháin ann ach go háirithe nár thaitin an leabhar leis: An tAthair Timothy Corcoran, SJ, eagarthóir an Catholic Bulletin. Chuir sé in aghaidh ábhar an imleabhair, agus é ag cur síos ar an dá eagrán mar ‘leabhair don intinn cinseal’ a ‘léirígh dearca chlaonta an Phrotastúnachais ar gach leathanach.’[24]
Patrick McGilligan, chuir Hobson eagar ar Lámhleabhar Oifigiúil Shaorstáit Éireann, a raibh sé mar aidhm aige 'cuntas a thabhairt ar Shaorstát Éireann mar atá sé sa lá atá inniu ann,' chomh maith leis an gcúlra stairiúil a chur ar fáil a bhí riachtanach chun Éirinn an lae inniu a thuiscint.[25] Ba thuairisc é an leabhar freisin ar an méid a bhain rialtas Chumann na nGaedheal amach sna chéad deich mbliana de neamhspleáchas na hÉireann. Ar an drochuair, foilsíodh an lámhleabhair ag droch-am; bhí an chuma ar an scéal i 1932, díreach mar a dhiúltaigh na toghthóirí do Liam Cosgrave agus do Chumann na nGaedheal i bhfabhar Éamon de Valera agus Fhianna Fáil.
Cháin Corcoran Hobson go míthrócaireach le prós ornáideach. Curtha in eagar ag Protastúnach agus deartha chun cuntas a thabhairt ar na chéad deich mbliana den Saorstát, ní dócha go mbeadh an lámhleabhar molta sa Catholic Bulletin, feasachán a léirigh meon míchuibheasach Caitliceach agus frith-Chonartha. Chuir Corcoran i gcoinne chlúdach an leabhair chomh maith lena raibh ann. Thagair sé do dhearadh an chlúdaigh mar ‘Bulmer’s blurb’, agus é ag cur síos ar mar ‘iarracht chun figiúirí Ceilteacha a ghríosadh ar nós gur daoine ciúbaíoch iad i mbun rince áiféiseach le tionlacann snagcheoil.’ Dar leis, bhí 'an Bulmer laistigh' níos 'measa' ná an clúdach gáifeach; dhíbh sé réamhrá Hobson toisc nach raibh ann ach 'carnán de bholscaireacht an pháirtí' agus chuir sé léirmheasanna measctha ó rannpháirtithe aonair le hailt.[26]
B'fhéidir nár roinn Hobson agus Corcoran an tuairim céanna maidir le healaín an chlúdaigh nó nár aontaigh siad ar na gnéithe d'Éirinn a bhí le cur chun cinn i bhfoilseacháin maoinithe ag an rialtas, ach bhí rud amháin i gcoiteann acu. Neamhspleách (nó neamhspleách go páirteach), ní raibh Éirinn ag teacht chun cinn mar a theastaigh ó cheachtar acu. Tharla sé go raibh neamhspleáchas na hÉireann díomách do Hobson. Nuair a bunaíodh Saorstát Éireann i 1922, bhí sé ag súil le 'tréimhse atógála eacnamaíochta' a chuirfeadh deireadh le héifeachtaí an Aontais idir an Bhreatain agus Éirinn. Ina áit sin, chonaic sé dar leis, 'coimhlintí fadtréimhseacha gam mhaitheas maidir le difríochtaí briathartha na polaitíochta nach bhféadfadh ach na hiomaitheoirí, agus ní mórán acu, a thuiscint, agus d'fhorbair na coimhlintí seo teanas teasaí a chothaigh tiomantas i dtreo an chogadh cathartha.' Chonaic sé ‘an t-ábhar dóchais, a d’eascair ó bhua náisiúnta’ á scriosadh agus ag dul i dtreo sáinn lán de ‘fhoréigean agus amaidíocht.’[27] Chreid sé mar phríomhthosaíocht don stáit nua, gur chóir - an gheilleagar a chur chun cinn [lch. 212] – chuir sé a thuairimí ar shaincheisteanna eacnamaíocha in iúl go poiblí in ainneoin a sheasamh mar státseirbhíseach. I bhfianaise dhroch-choinníollacha eacnamaíochta na linne, a fhostaíocht in Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim, agus a chuid scríbhinní luatha ar náisiúnachas eacnamaíoch i nuachtáin ar nós an Phoblacht agus an Tuathánaigh, ní haon iontas é an spéis agus fuinneamh a léirigh Hobson chun feasacht a ardú faoi bhealaí chun dul i ngleic leis an mbochtaineacht, leis an dífhostaíocht agus leis an eisimirce.
Thug Hobson ardmholadh do scéim hidrileictreach na Sionainne 1929, a bhain leas as uiscí na Sionainne chun leictreachas a ghiniúint, agus a d'éiligh sé go dtógfaí céimeanna ceannródaíocha eile í chun tionscal na hÉireann a spreagadh.[28] HMhol sé beartas athfhoraoisithe chun foinse dhúchasach adhmaid a chur ar fáil d'Éirinn don tionscal déantúsaíochta, chun fostaíocht a raibh géarghá léi a ghiniúint i gceantair thuaithe, agus chun an Ghaeltacht a chaomhnú. I 1931 d'fhoilsigh sé paimfléad 23 leathanach as a stuaim féin dar teideal A National Forestry Policy.[29] Sa phaimfléad seo mhol sé 'bunú 525,000 acra de phlandálacha laistigh de chúig bliana déag, agus 'cháin sé sprioc neamhuaillmhianach an rialtais 200,000 acra a chur toisc nach rachadh sé chun tairbhe don ghlúin reatha go sóisialta agus go tionsclaíoch.[30] Mhol sé údarás foraoiseachta a bhunú, 'clár fála agus plandála talún a fhorbairt ar scála mór go leor agus ar feadh tréimhse cinnte agus fada,' chomh maith le beartas airgeadais a fhorbairt a ligfeadh don obair tarlú agus dul ar aghaidh mar a bhí beartaithe agus gan bhriseadh.’[31]
Mhol léirmheastóir san Dublin Magazine 'moltaí forleathana' Hobson agus dúirt go raibh ‘ábhar machnaimh iontu,' ach cháin sé é as neamhaird a rinne sé den tsaineolas foraoiseachta a bhí sa Roinn Talmhaíochta. Ina áit sin mhol Hobson ‘teicneoirí oilte a thabhairt isteach ó thar lear chun comhairle a thabhairt maidir le húsáid talamh neamhthalmhaíochta.’ Thug an léirmheastóir le fios go raibh na torthaí tubaisteach nuair a bhí 'crádlannaí Gearmánach mór le rá' nach raibh cur amach aige ar choinníollacha na hÉireann ina chomhairleoir ar phlandáil ar an gCnoc Buí i gConamara.[32]
D'eascair abhcóideacht Hobson ar son athfhoraoisiú sa Ghaeltacht as cúrsaí cultúrtha agus eacnamaíochta araon. Sa bhliain 1936, mhaígh Hobson gurbh é 'teip Rialtas i ndiaidh a chéile gan tabhairt faoi atógáil eacnamaíochta na Gaeltachta, an ghné ba mhó a chuir díomá air faoin gcéad cheithre bliana déag d'fhéinrialtas na hÉireann.' Ina thuairim, dhéanfadh athnuachan eacnamaíoch na Gaeltachta bochtaineachta, ‘a dúirt Gaeil dhíograiseacha ár gcathracha go léir linn go raibh sé riachtanach do bhuanú na teanga agus an chultúir Ghaelach,’ níos mó chun an teanga dhúchais a chothabháil ná mar a dhéanfadh sé múnla an ‘tAthair O'Growney a fhorleagan ar chóras oideachais an Ardeaspaig Whately.’[33] Mhaígh Hobson go gcuirfeadh fostaíocht a chruthófaí trí athfhoraoisiú na Gaeltachta ar chumas ‘muintir na gcontaetha thiar … caighdeán maith maireachtála a bheith acu agus feabhas a chur ar an saol mar thoradh ar a gcuid saothair féin sna háiteanna ina gcónaíonn siad,’ in ionad dul ar imirce go tír eile mar oibrithe ócáideacha nó a bheith ag brath ar an dól chun iad a shábháil ó bhochtanas.’[34] [lth. 213]
I bhfómhar na bliana 1932 chuir Hobson dréachtphlean i láthair do de Valera, Uachtarán nua na hArd-Chomhairle, ‘chun deireadh a chur leis an lagtrá eacnamaíochta i Saorstát Éireann agus chun faoiseamh a thabhairt don rialtas ó chostais a bhainfeadh le daoine dífhostaithe a chothabháil.’[35] Bhí súil ag Hobson, cosúil le go leor daoine eile, go ndéanfadh rialtas nua Fhianna Fáil geilleagar na hÉireann a phreabthosú. Ina theannta sin, b'fhéidir gur mhian leis a léiriú go raibh sé toilteanach oibriú lena thascmháistir nua. Is éard a bhí i gceist le plean Hobson ná Coimisiún um Théarnamh Eacnamaíoch a bhunú, a dhéanfadh maoirsiú agus comhordú ar obair dhá fho-choimisiún, ceann acu ar Mhíntíriúchán Talún, Draenáil agus Foraoiseacht agus an ceann eile ar Thithíocht agus Pleanáil Bailte. Dar le Hobson, dúirt de Valera ‘gurbh aontaigh sé go hiomlán leis [an bplean eacnamaíoch] agus gurbh é sin díreach a theastaigh uaidh a dhéanamh – ach ní dhearna sé tada.’[36]
I mí Mheán Fómhair 1933 scríobh Hobson arís chuig de Valera faoi na moltaí eacnamaíocha seo, ag dearbhú gan aon mhodhúlacht go raibh sé fós sásta go hiomlán 'tar éis bliain eile' gurb iadsan na moltaí is fearr, agus seans an t-aon réiteach dáiríre ar fhadhb na dífhostaíochta anseo.' Thairg Hobson bualadh le de Valera chun aon argóintí i gcoinne a mholtaí a fhreagairt a d'fhéadfadh bac a chur ar an uachtarán glacadh leo. Is léir gur scaip Hobson a mheamram ar dhaoine eile mar gur mhínigh sé sa litir gur iarradh air é a fhoilsiú, ach theastaigh uaidh cead de Valera a fháil ar dtús. Mar fhocal scoir, scríobh Hobson: ‘Tá súil agam go gcreidfidh tú nach bhfilleann mé ar an ábhar seo arís ach ar mhaithe le cuidiú le réiteach na faidhbe is práinní atá os comhair na tíre.’[37] Is cosúil gur thug de Valera cead do Hobson an meamram a fhoilsiú gan ainm. D'fhoilsigh Hobson leagan athbhreithnithe, dar teideal National Economic Recovery: An Outline Plan, gan ainm i 1934. Rinne an Talbot Press athchló air an bhliain dár gcionn.[38]
Níorbh é an ‘outline plan’ seo an chéad fhoilseachán gan ainm a rinne Hobson ar cheisteanna eacnamaíochta. Sa bhliain 1933, d'fhoilsigh sé paimfléad dar teideal The New Querist, a thóg ionsparáid ó thraidisiún phaimfléad an easpaig George Berkeley, The Querist, ón ochtú haois déag de chuid Eaglais na hÉireann, trí shraith de bheagnach dhá chéad fiosrúchán eacnamaíochta a chur ar fáil le haghaidh 'breithniú an phobail.’[39] Léiríonn The New Querist gur chreid Hobson go bhféadfadh athrú ar bheartas airgeadaíochta agus infheistíocht rialtais i dtionscadail ar nós athfhoraoisiú agus tithíocht dul i ngleic leis an mbochtaineacht, dífhostaíocht agus eisimirce.
Bhí Berkeley ar son neamhthuilleamaíocht mar bhealach amháin chun dul i ngleic le fadhbanna eacnamaíochta na hÉireann. Agus é ag breathnú ar Berkeley, bhí Hobson ag fáil ionspioráide ó thraidisiún a bhí Fianna Fáil ag baint leasa as freisin. In alt a fhiosraíonn tionchar díreach agus indíreach smaointe Berkeley ar bheartas eacnamaíochta Fhianna Fáil, tugann William Murphy le fios gur bhfuair Hobson spreagadh ó smaointe Berkeley, ach den chuid is mó bhain sé úsáid as 'struchtúr agus cáil' an easpaig chun cuid dá smaointe féin a chur in iúl.[40] Go háirithe, léiríonn The New Querist a spéis sa ghluaiseacht chreidmheasa shóisialta.
Ba é Major C. H. Douglas, innealtóir Briotanach a d'fhoilsigh a chuid teoiricí ar an tsochaí i go leor alt, paimfléid agus [lch 215] leabhar, bunaitheoir na gluaiseachta seo. Tharraing sé aird an phobail go gairid i ndiaidh an Chéad Chogadh Domhanda nuair a foilsíodh cuid dá ailt i dtréimhseachán avant-garde mór le rá na Breataine darbh ainm New Age. Bhí tuiscint ar leith ag Douglas go raibh 'léirmhíniú uathúil ar ról na mbanc maidir le creidmheas a eisiúint agus airgead a chruthú,' ag creidiúint 'go bhféadfadh nó go ndéanann bainc airgead a chruthú dá n-úsáid féin nó d'iasacht ach trí chuntas a chruthú agus é a chreidiúnú le cibé méid is mian leo.' Scríobh Douglas féin gur ‘trí idirbhearta leabharchoimeád ar thaobh na n-institiúidí baincéireachta amháin a chruthaítear taiscí, go mór mór.’ Mar a chonaic sé é, dá bhféadfadh na bainc airgead a chruthú tríd an soláthar airgid a mhéadú, d'fhéadfadh rialtais leas a bhaint as an soláthar airgid seo ar mhaithe le leas an phobail.[41]
Bhí Hobson fite fuaite le smaointe Douglas maidir le hairgead a chruthú. In The New Querist d'fhiafraigh sé 'an bhfuil aon rud gann sa tír seo seachas airgead?’[42] Mhol sé gur cheart don stát airgead a chruthú agus é a chaitheamh ar phá chun daoine a fhostú chun tithe, scoileanna agus bóithre a bhfuil géarghá leo a thógáil, agus chun obair a dhéanamh ar thograí draenála talún agus athfhoraoisithe. Thabharfadh sé sin ioncam do dhaoine a d'fhéadfaidís a chaitheamh ar earraí, rud a chruthódh éileamh ar thráchtearraí éagsúla a tháirgtear in Éirinn. Ba é a thuairim go gcuirfeadh sé ar chumas rialtas na hÉireann tomhaltas agus táirgeadh a mhéadú sa mhargadh baile, an t-aon mhargadh a raibh aon smacht air.[43]
Hobson’s interpretation of social credit was only one strand of his economic thinking; a second strand was similar to Keynesianism. He himself noted that critics dismissed his economic writings as ‘merely an adaptation’ of the ideas contained in John Maynard Keynes’ 1936 book The General Theory of Employment, Interest and Money.[44]
Mar thoradh ar an leabhar seo a bhí ardmholta, thosaigh daoine ag breathnú ar rialú an rialtais ar chaiteachas mar bhealach chun lánfhostaíocht a sholáthar. An rud nár thug a cháinteoirí faoi deara i ndáiríre, ná gur tháining an leabhar New Querist and National Economic Recovery le Hobson amach roimh leabhar Keynes. I 1937 dúirt Hobson ‘go bhfuil an treocht atá tagtha chun solais le déanaí maidir le smaointeoireacht eacnamaíoch Shasanach thar a bheith tábhachtach. Tá an-áthas orm gur fhoilsigh mé mo chuid moltaí roimh leagan earráideach Keynes’[45] Séard a bhí Hobson ag tabhairt le fios le ‘leagan earráideach’ ná gur easaontaigh Keynes leis an tuiscint eacnamaíoch a bhí ceannasach ag an am, gan bac a chur ar an saormhargadh.
Bhí smaointe Hobson thar a bheith ceannródaíoch i dtír ina raibh oifigigh de chuid na Roinne Airgeadais ag ‘foghlaim agus ag teacht i dtír ar eacnamaíocht Keynesian i gcomhthéacs na hÉireann’ go dtí blianta deireannacha an Éigeandáil, mar a thugtaí ar an Dara Cogadh Domhanda in Éire neodrach.[46] Mar sin, is beag tionchar, má bhí tionchar ar bith, ag paimfléid eacnamaíochta Hobson. I 1934 d'admhaigh sé: ‘Ní féidir liom a rá gur chuir m’iarrachtaí le tuiscint ár bpolaiteoirí, a bhfuil an chuma orthu go bhfeiceann siad na fíricí ar fad ach amháin na cinn is tábhachtaí, agus a bhfuil am acu le haghaidh iliomad rudaí ach machnaimh ceart a dhéanamh.’[47] D’ainneoin an neamhshuim a cuireadh ina chuid oibre, choinnigh sé air ag scríobh agus ag foilsiú a chuid tuairimí.
I 1935 bhunaigh sé páipéar beag míosúil darbh ainm Prosperity chun feasacht a ardú faoi cheisteanna eacnamaíochta. D'fhoilsigh an Chonradh i gcoinne na Bochtaineachta an páipéar, a raibh sé mar aidhm aige 'daoine ceangailte le haon pháirtí, nó gan ceangal ar bith, ar mhian leo go n-ardódh caighdeáin saoil eacnamaíochta i Saorstát Éireann a thabhairt le chéile[lch 216].'[48] Cuireadh cóipeanna saor in aisce chuig cléireacha mór le rá.[49] Bhí Hobson ina eagarthóir ar an bpáipéar, agus bhí Fred Johnson, mac le Tom Johnson, iarcheannaire pháirtí an Lucht Oibre sa Dáil, ag obair mar bhainisteoir. Chuir an Tiarna Monteagle, Frank Hugh O'Donnell agus an Dr Patrick McCartan maoiniú ar fáil don fhoilseachán.[50] D'fhoilsigh an páipéar, a raibh ciorclaíocht tosaigh de 300 aige, scéimeanna le haghaidh atógáil eacnamaíoch na hÉireann agus dhírigh sé ar ghluaiseacht gníomhaíochta sóisialta na gCaitliceach trí léirmhínithe a sholáthar ar imlitreacha an Phápa ar cheisteanna sóisialta, ar nós Quadragesimo Anno i 1931. Scríobh Hobson an chuid is mó de na hailt faoi ainmneacha cleite éagsúla.[51]
Bhí an tAire Airgeadais Seán MacEntee chomh 'cráite sin ag an gcáineadh a bhí á dhéanamh in aghaidh pholasaí airgeadais a pháirtí ag an gConradh i gcoinne na Bochtaineachta' gur 'iarr sé ar an Roinn Dlí agus Cirt an grúpa a bhí taobh thiar de a fhiosrú.' Sheachad Brainse Speisialta an Gharda Síochána, a choinnigh sainchomhaid ar roinnt eagraíochtaí sna 1930idí, tuairisc ar an ngrúpa ar an 23 Aibreán 1936.[52] Níl Hobson luaite sa tuairisc seo, ag tabhairt le fios nach bhfuair an fiosrúchán a rinne na Gardaí aon fhianaise chun é a nascadh le Conradh na Bochtaineachta, rud a mheas siad a bheith ina eagraíocht ar pháipéir amháin.[53] Bhí an-taithí faighte ag Hobson, áfach, ag seachaint bleachtairí na bpóilíní ina laethanta mar bholscadóir de chuid Shinn Féin agus mar bhall den IRB.
I mí Lúnasa 1936 d’athraigh an Conradh i gcoinne na Bochtaineachta go dtí Conradh um Cheartas Sóisialta, a bhí ‘comhdhéanta de dhaoine ceangailte le haon pháirtí, nó gan ceangal ar bith, ar mhian leo teagasc sóisialta agus eacnamaíoch imlitreacha an Phápa a fheiceáil ag imirt tionchar phraiticiúil ar chúrsaí i Saorstát Éireann.'[54] Ar an gcomhairle 26 ball bhí an Tiarna Monteagle, Fred Johnson, triúr den chléir, an Teachta Dála de chuid Fhianna Fáil Seán Brady (iarbhall d'Fhianna Bhaile Átha Cliath), agus Leabharlannaí Cathrach Bhaile Átha Cliath Roisín Walsh, i measc daoine eile.[55] Níl ainm Hobson le feiceáil liostáilte mar bhall den chomhairle. D'eagraigh an Conradh um Cheartas Sóisialta cruinnithe chun prionsabail shóisialta na gCaitliceach a phlé agus d'fhoilsigh siad sraith paimfléad dar teideal Towards a New Ireland.[56]
I Mí Mheán Fómhair 1936, d'athraigh Prosperity a ainm go Social Justice. Tháining deireadh leis an bpáipéar, áfach, i Mí an Mheithimh 1937 tar éis fiche eagrán míosúil.[57] Mar a dúirt Hobson ina dhiaidh sin, 'bhí a dhóthain suime ag níos lú ná 100 duine i luachanna an pháipéir chun é cheannach ar an bpraghas measartha saor de 2p an cóip.[58]
Agus é ina eagarthóir ar Prosperity, rinne Hobson teagmháil le Mrs B. Berthon Waters, scríbhneoir ar chúrsaí eacnamaíochta, agus an tUrramach Edward Cahill, SJ, duine de bhunaitheoirí ghluaiseacht Gníomhaíochta na gCaitliceach in Éirinn agus Ollamh le Stair na hEaglaise agus Léachtóir le Socheolaíocht i gColáiste na nÍosánach i bPáirc Bhaile an Mhuilinn. Bhí Cahill agus Waters ina mbaill de An Ríoghacht, grúpa gníomhaíochta sóisialta Caitliceach a bunaíodh i 1926. B'fhéidir gur aisteach an rud é gur cheart do Hobson, iarbhall de Chumann na gcarad, dul i gcomhar le beirt ghníomhaithe sóisialta Caitliceacha, ach bhí cosúlachtaí eatarthu ina gcuid tuairimí.[59] Mar shampla, chuir smaointeoireacht shóisialta Chaitliceach dlúthpháirtíocht an phobail chun cinn mar mhalairt ar streachailt aicme. Ní raibh mórán ama ag duine meánaicmeach mar Hobson riamh don [lch. 217] streachailt aicmeach. Chuir a Chlubanna i nDún Geanainn, a bhí mar chuid de ghluaiseacht luath Shinn Féin, an méid a chonaic siad mar leas an náisiúin roimh leas deighilteach aicme nó reiligiúin.[60] I 1937 d'admhaigh Hobson fiú 'go pearsanta is cuma liom má tá a lán daoine saibhre ann fad is nach bhfuil aon duine fágtha i mbochtanas neamhthoiliúil.’[61]
Bhí súil ag an Ríoghacht tionchar a imirt ar bheartas sóisialta agus eacnamaíochta rialtas na hÉireann trí aighneacht a chur faoi bhráid an Choimisiúin um Bhaincéireacht, Airgeadra agus Creidmheas, a tháinig le chéile idir 1934 agus 1938. Ordaíodh don choimisiún seo, a cheap MacEntee, 'scrúdú agus tuairisciú a dhéanamh ar an gcóras airgeadra, baincéireachta, creidmheasa, iasachtaí poiblí agus iasachtaithe i Saorstát Éireann' agus 'breithniú agus tuairisciú a dhéanamh ar na hathruithe, más ann dóibh, atá riachtanach nó inmhianaithe chun leas sóisialta agus eacnamaíochta an phobail agus leasanna na talmhaíochta agus na tionsclaíochta a chur chun cinn.'[62]Dhíbh Hobson an coimisiún mar go raibh sé 'lán le páirtiseáin de chuid an ord reatha.' Bhí fonn ar Hobson, Waters agus Cahill feasacht an phobail a ardú faoin gCoimisiún Baincéireachta, ionas nach mbeadh cúrsaí 'ríthábhachtach don phobal ar fad' 'socraithe taobh thiar de dhoirse dúnta.'[63] Idir Iúil 1936 agus Deireadh Fómhair 1938 rinne an triúr iarracht treo an Choimisiúin Baincéireachta a athrú.[64]
I mí na Nollag 1936, d'ullmhaigh Hobson, Cahill agus Waters meamram 16 leathanach thar ceann an Chonartha um Cheartas Sóisialta, a chuir siad faoi bhráid an choimisiúin ar an 14 Eanáir 1937. Ar an drochuair, rinneadh é a sheachadadh ró-dhéanach le go ndéanfadh an Coimisiún breithniú air. Ansin sheol Hobson an meamram chuig beirt eacnamaithe i Sasana chun aiseolas a fháil. Cé gur cháin John G. Smith, Ollamh Airgeadais agus Déan Dhámh na Tráchtála in Ollscoil Birmingham, agus James E. Meade, Comhalta agus Léachtóir le hEacnamaíocht i gColáiste Hertford, Oxford, agus Laureate Nobel san Eacnamaíocht amach anseo (1977), codanna áirithe den doiciméad, bhí siad dearfach go ginearálta. Chuir Cahill tuairimí na n-eacnamaithe ar aghaidh chuig de Valera.[65] Ina theannta sin, chuir Cahill, Hobson agus Waters 'an chéad dréacht sealadach den leagan amach a d'fhéadfadh a bheith ar thuairisc mhionlaigh' chuig de Valera i Meán Fómhair 1937.[66] Agus iad ag ullmhú a ndréacht, bhí rochtain ag an triúr ar chodanna den dréacht-thuairisc moltaí,[67] a bhí ag moladh go gcoinneofaí an status quo eacnamaíoch, agus dá réir sin, go leanfaí le polasaí rialtas Chumann na nGaedheal a bhí ann roimhe.
Mhol de Valera dá chara Eoin O'Keefe, a bhí ina bhall den Ríoghacht, gur chóir do bhaill an choimisiúin a bhí fábharach do pholasaí eacnamaíochta níos forásaí tuairisc mhionlaigh a thíolacadh. Chuaigh O'Keefe i dteagmháil le Alfred O'Rahilly ar dtús, ball den choimisiún agus Ollamh le Fisic Mhatamaiticiúil i gColáiste na hOllscoile, Corcaigh, faoi thuairisc mhionlaigh a ullmhú, ach bhí sé róghnóthach. Is ar Hobson, Cahill agus Waters a thit an cúram ansin.[68] D'áitigh Finín O'Driscoll go raibh de Valera, agus é i mbun na tuairisce a thionscain, 'ag iarraidh a chinntiú go bhféadfadh an ghné ba radacaí laistigh d'Fhianna Fáil sólás a fháil i [lch 218] gceann de na tuairiscí mionlaigh agus nach bhféadfadh na gnéithe sin tabhairt le fios go raibh idé-eolaíocht an fhéindhóthanachta a chabhraigh le Fianna Fáil teacht i gcumhacht dearmadta.’[69]
Ba é Peadar O'Loghlen, polaiteoir de chuid Fhianna Fáil as Baile Uí Bheacháin, Co. an Chláir, a chuir an cháipéis a scríobh Hobson, Cahill agus Waters, i láthair mar an Tríú Tuairisc Mhionlaigh[70] i Márta 1938, a ceapadh ar an gcoimisiún chun ionadaíocht a dhéanamh ar son leas phobal na tuaithe. D'fhan O'Loghlen, cé gur fhreastail sé go dúthrachtach ar chruinnithe, ina thost le linn na n-imeachtaí. Tháinig sé chun solais ina dhiaidh sin go raibh sé ceaptha ní hamháin mar fhaireoir de Valera,[71] ach freisin 'chun cuntas a choinneáil do ghrúpa' laistigh den Ríoghacht.[72] Chuir an Tríú Tuairisc Mionlaigh fearg ar MacEntee agus ar Rúnaí na Roinne Airgeadais J. J. McElligott, agus níor thuig ceachtar acu go raibh státseirbhíseach freagrach go páirteach as an doiciméad. (Go híorónta, bhí de Valera níos mó ar an eolas faoi 'ghníomhaíochtaí seach-churaclaim' Hobson ná mar a bhí na fir is fearr san Airgeadas.) Níor chreid MacEntee agus McElligott gurbh é O'Loghlen an t-údar agus d'aithin sé go raibh sleachta den tuairisc cosúil le sleachta sa phaimfléad National Economic Recovery a foilsíodh gan ainm agus i dhá dhoiciméad a chuir an Conradh um Cheartas Sóisialta ar fáil, an aighneacht a cuireadh faoi bhráid an Choimisiúin Baincéireachta agus an paimfléad dar teideal The Achill Island Tragedy.[73]
Tháinig an cáineadh an Tríú Tuairisc Mionlaigh ón Athair Edward Coyne freisin, SJ, eacnamaí agus cathaoirleach an Choimisiúin um Ghairmeagraíocht amach anseo. Is beag meas a bhí aige ar rannpháirtíocht Hobson, agus é ag tabhairt ‘ball de Chumann na gcarad nó Protastúnach’ air le ‘cur chuige a bhí aitheanta’: ‘tugann sé roinnt daoine mór le rá nó saghas iomráiteach le chéile agus úsáideann sé ansin iad mar bhealach chun a chuid tuairimí a scaipeadh.' Cheap Coyne go raibh an scéim a bhí leagtha amach sa tuarascáil ‘sách bréagach, díchéillí, agus go ndéanfadh sí dochar do na himlitreacha, ag tarraingt droch-cháil ar Chaitlicigh oilte, nó go dtabharfadh sé le tuiscint do dhaoine neamhoilte gur leigheas nithiúil a bhí sa Tríú Tuairisc Mionlaigh le tacaíocht ón Pápa.’[74]
Sa Tríú Tuairisc Mionlaigh, bhí conspóid ann faoi 'bhailíocht an naisc le steirling,' an gá a measadh a bhí le banc ceannais, agus an ‘cumas atá ag an earnáil phríobháideach leigheas a fháil ar dhífhostaíocht nó aon fhás eacnamaíoch fiúntach a bhaint amach.' Mhol sé 'idirghabháil chuimsitheach rialtais maidir le soláthar caipitil, forbairt caipitil, agus soláthar lánfhostaíochta,' b'fhéidir trí bheartas foraoisithe stáit.[75] Léiríonn an tuarascáil tuairimí a cuireadh chun cinn i bhfoilseacháin eacnamaíocha Hobson roimhe ré. Cé gur mhol de Valera an Tríú Tuairisc Mionlaigh, ar spreag sé go hindíreach í, ní raibh aon tionchar ag an gcáipéis ar an bpolasaí reatha.[76]
D’imir ábhar an Tríú Tuairisc Mionlaigh, agus dá reir sin tuairimí Hobson, tionchar ar shmaointe eacnamaíochta cheannaire Chlann na Poblachta Seán MacBride.[77] Mar fhreagra ar an díluacháil a rinne rialtas na Breataine ar an steirling i Meán Fómhair 1949, rinne comh-aireachta an rialtais Idir-Pháirtí, a raibh MacBride ina bhall de, coiste díluachála a bhunú an mhí dár gcionn. [lch. 219] Bhí Hobson, agus é ar scor faoi sin, ceaptha ar an gcoiste, ach ní cosúil gur fheidhmigh sé.[78] Níos déanaí, tá sé molta ag Des Gunning go raibh ‘meon agus dearcadh’ scríbhinní eacnamaíocha Hobson ‘ag tnúth le cur chuige polaitíochta “glas” an lae’.’[79] Mar shampla, bhí ‘cáintí Hobson ar cheannas na mbanc’ ar gheilleagar na hÉireann luaite ó am go chéile ag Comhaontas Glas na hÉireann sna 1990idí.’[80]
Tar éis dó páirt a ghlacadh i léiriú an Tríú Tuairisc Mionlaigh, lean Hobson ag obair le Waters, ag scríobh paimfléid don tsraith Towards a New Ireland, a chuir sí in eagar.[81] D’fhoilsigh Comharchumann na nÉireannach Teo an tsraith paimfléad seo, a thacaigh le ‘a broadly-based policy of social and economic re-construction in Ireland appealing to all sections and interest in the life of the nation.’[82] I gcodarsnacht lena pháipéir féin Prosperity agus Social Justice, maíodh go raibh ‘ciorclaíocht forleathan’ ag an tsraith paimfléad seo.[83] Agus aghaidh á tabhairt ar an ngá le hathnuachan geilleagrach in iarthar na hÉireann, thosaigh tuin chainte Hobson ag éirí níos searbhasach. I 1937 dúirt sé:
B'fhéidir, nuair a bheidh an duine deireanach ón nGaeltacht imithe chuig sluma Sasanach nó 'bothán' Albanach, go gceapfaidh an Rialtas coimisiún chun tuairisc a thabhairt ar an saibhreas a thiocfadh as Garbhchríocha na hÉireann. Beidh an tuairisc an-suimiúil, ach faoin am sin, cuirfidh an easpa lucht saothair atá ar fáil i bhfásach an iarthair cosc ar chur i bhfeidhm aon mholtaí.[84]
I léirmheas ar The Hill Lands of Britain leis an tOllamh R. G. Stapledon, mhol Hobson moltaí an údair maidir le táirgiúlacht cheantair na Garbhchríocha a fhorbairt agus a fheabhsú, agus dúirt sé go mbeadh 'ardmheas ar a shaothar i sochaí réasúnach, agus tá go leor ann go bhféadfaimis foghlaim uaidh in Éirinn a bheadh chun tairbhe, dá mbeadh a leithéid anseo.’[85]
Sa deireadh tharraing tuairimí Hobson trioblóid air ag an obair. Mar státseirbhíseach bhí cosc air ráitis pholaitiúla a dhéanamh go poiblí. Ag cruinniú de An Ríoghacht ar an 9 Márta 1938, áfach, thrácht Hobson ar cheist na tithíochta sluma, agus mhol sé:
Ba chóir don rialtas feidhmiú mar bhanc ceannais agus an t-airgead a eisiúint d'údaráis áitiúla le haghaidh tithíochta, agus d’aisíocfaí an t-airgead as díol na dtithe nó na gcíosanna thiocfadh uathu. Ba cheart go mbeadh líon na dtithe a thógtar ag brath ar an teorainn nádúrtha bainteach le hinfhaighteacht ábhair agus lucht saothair, agus ní leis an teorainn shaorga agus an chaoi a bhféadfadh údaráis áitiúla iasachtaí a fháil.[86]
Spreag clúdach preasa ar an gcruinniú, a luaigh moltaí Hobson, MacEntee chun míniú agus leithscéal a lorg ón státseirbhíseach bradach. [lch. 220] I gcomthéacs an t-easaontais idir an státseirbhíseach agus an t-aire rialtais faoi céard a d'fhéadfadh nó nach bhféadfadh an státseirbhíseach a rá go poiblí, is fiú comparáid ghairid a dhéanamh ar a gcuid gairmeacha beatha polaitíochta faoi seach. Cosúil le Hobson, rugadh agus tógadh MacEntee i mBéal Feirste agus bhí sé gníomhach i gConradh na Gaeilge a bhí náisiúnach go cultúrtha, agus in Amharclann Liteartha Uladh. Thacaigh a athair freisin le Rialtas Dúchais d'Éirinn. Mar sin féin, níor ghlac MacEntee, an duine ab óige den bheirt agus arb Caitliceach é, páirt sna hardeagraíochtaí náisiúnacha/poblachtacha, ar nós Cumann na nGaedheal, an IRB, na Fianna agus Clubanna Dhún Geanainn, ina raibh ról ceannasach ag Hobson i mBéal Feirste sa chéad deich mbliana den fhichiú haois. I mí Eanáir 1914, agus é fostaithe mar phríomhinnealtóir cúnta ag oibreacha leictreachais Dhún Dealgan, chuaigh MacEntee isteach i gcór Dhún Dealgan d'Óglaigh na hÉireann,[87] eagraíocht a raibh baint mhór ag Hobson lena bhunú.
Cor cinniúnach don bheirt fhear ab ea Éirí Amach na Cásca. Chuir an cinneadh a thóg Hobson gan páirt a ghlacadh san éirí amach chomh maith lena sheachaint gabhála, deireadh le dul chun cinn a ghairm pholaitiúil.[88] I gcodarsnacht, chabhraigh rannpháirtíocht MacEntee san éirí amach leis féin, fear a cuireadh i bpríosún agus a gearradh pionós an bháis air, ach a iomalartaíodh ina dhiaidh sin, chun gairm pholaitiúil a lainseáil ar dtús le Sinn Féin agus ansin le Fianna Fáil go dtí gur éirigh sé as i 1969, bliain bhás Hobson.[89] Mar sin, tháinig deireadh le gairm pholaitiúil Hobson díreach nuair a bhí ceann MacEntee ag bailiú nirt.
Agus é ag freagairt d’éileamh MacEntee ar mhíniú agus ar leithscéal, chosain Hobson an méid a rinne sé. Mhínigh sé:
Leis an méid a dúirt mé, ní dhearna mé ach iarracht labhairt amach chun aghaidh a thabhairt ar fhadhb bainteach le glanadh sluma, leis an ngéarghá agus tuiscint go raibh aontoilíocht iomlán i measc na n-aicmí agus na bpáirtithe go léir... shíl mé gur réimse shóisialta a bhí i gceist leis an ábhar go hiomlán lasmuigh den pholaitíocht, lena bhféadfadh státseirbhísigh páirt a ghlacadh ann go dlisteanach. Níor cheap mé go raibh aon rialachán á shárú agam agus ní raibh sé i gceist agam é sin a dhéanamh.
Ní raibh MacEntee sásta leis an gcosaint sin, áfach. Ba cheart, dar leis, go mbeadh sé breá soiléir d'oifigeach de chéim agus de chúram an tUasal Hobson go raibh a chuid tuairimí maidir le céard a cheap sé a bhí mar dhualgas ar an rialtas maidir le glanadh slumaí agus tithíochta polaitiúil, agus gur botún tromchúiseach a bhí ann [sic] don tUasal Hobson labhairt amach go poiblí mar a rinne sé.
Mar a d’iarr MacEntee, thug Hobson 'gealltanas neamhcháilithe' nach ndéanfadh sé trácht poiblí ar an bpolaitíocht feasta.[90]
Go gairid ina dhiaidh sin in Aibreán 1938, rinne Michael Deegan ó Choimisiún na Talún gearán go raibh tuairimí curtha in iúl ag an gConradh um Cheartas Sóisialta faoin tseirbhís foraoiseachta, grúpa a dúradh leis a bhunaigh Hobson. Rinne sé agóid agus d'iarr sé ar na Coimisinéirí Ioncaim céimeanna a ghlacadh lena chinntiú 'go gcloífear leis na rialacha [lch. 221] maidir le státseirbhísigh a threorú ina gcaidreamh poiblí.’ I bhfianaise an 'ghealltanais' a thug Hobson le déanaí agus in éagmais fianaise gur uaidh Hobson go díreach a tháinig na tagairtí ciontaithe faoin tseirbhís foraoiseachta, níor glacadh aon ghníomh an dara huair seo.[91]
Ar aon chuma faoi dheireadh na 1930idí bhí sé ag éirí níos deacra do Hobson aon scríbhneoireacht a dhéanamh lena fhoilsiú. I Mí Mheán Fómhair 1937 thug sé le fios 'gach uair a aontaím léirmheas a dhéanamh ar leabhar agus ní féidir liom deis a fháil chun é a léamh nó ní féidir liom am a fháil chun scríobh faoi’[92] Sa deireadh, chuir cailliúint radharc na súl deireadh iomlán lena chuid scríbhneoireacht bolscaireacht eacnamaíoch agus léirmheasanna leabhar.[93]
Ní cosúil go raibh nimh san fheoil ag MacEntee do Hobson mar gur cheadaigh an t-aire ardú ar scála pá an Leas-Stiúrthóir Stampála i mí na Nollag 1938 go dtí £500–£600.[94] Tugann comhfhreagras maidir leis an athbhreithniú a bhí beartaithe don scála tuarastail léargas ar fheidhmíocht Hobson mar státseirbhíseach:
Nuair a tháinig sé go dtí an Brainse Stampála bhí sé 41 bliain d'aois, dá réir sin, nuair a thug sé aghaidh ar phrionsabail na gCoimisinéirí Ioncaim don chéad uair bhí a dhearcadh agus smaointeoireacht forbartha cheana féin. Dá bhrí sin, ní féidir a bheith ag súil ach gur chóir dó a bheith mall ag dul i dtaithí ar na smaointe atá mar bhunús le riarachán ioncaim, agus tá sé amhrasach an ndearnadh an coigeartú seo go hiomlán riamh.[95]
B'fhéidir gur sampla é claonadh Hobson a chuid tuairimí a roinnt go poiblí faoi chúrsaí eacnamaíochta, do loigeacht is nár éirigh leis é féin a chur in oiriúint go hiomlán do shrianta gairme sa státseirbhís.
I 1944, i bhfianaise na hoibre nua a rinneadh ó 1939 agus Hobson tar éis 'a dhualgais a chomhlíonadh ar bhealach an-éifeachtach,' ardaíodh a thuarastal arís tar éis roinnt díospóireachta go dtí £640, leis an bhféidearacht go bhféadfadh sé tuilleadh incrimintí a fáil. Mhol a mhaoirseoirí, agus ag aithint go raibh sé le dul ar scor i gceann ceithre bliana agus gan ach 23 bliain de sheirbhís inphinsin aige, go gcuirfí ar scála pá nua níos airde é go speisialta dá chás, chun pinsean níos fearr a chinntiú dó agus é le dul ar scor i mí Eanáir 1948.[96] B'fhéidir gur tháinig an fhlaithiúlacht sin chun cinn le haitheantas a thabhairt don mhéid a rinne sé ina chuid iarrachtaí ar son neamhspleáchas na hÉireann ó 1900 go 1916, chomh maith lena chuid oibre do na Coimisinéirí Ioncaim ó 1924 i leith.
Nuair a d’éirigh sé as, chaith Hobson an chuid is mó dá shaol ina chónaí leis féin i gCloch na Rón i gConamara, áit a raibh teach tógtha aige ag breathnú amach ar an bhfarraige, agus a phósadh, a bhí chomh rómánsúil sin agus é ar a theitheadh, tháinig deireadh leis idir 1940-1.[97] Bhí cónaí ar Hobson i gCloch na Rón go dtí tuairim 1963-4 nuair a chuir drochshláinte iallach air bogadh isteach lena iníon Camilla Mitchell agus a clann i gCaisleán Uí Chonaill, Co. Luimnigh.[98] In Eanáir 1969, dúírt sé go magúil lena mhac Declan 'Tá gáire déanta agam faoin saol agus táim réidh le gáire a dhéanamh faoin mbás.'[99] Fuair sé bás i mí Lúnasa na bliana sin, an mhí chéanna inar bhris círéibeacha amach ar shráideanna Dhoire agus sráideanna a bhaile dúchais, Béal Feirste. [lch. 222]
Sa bhliain 1968, bliain roimh sular cailleadh é, rinne Hobson gearán go raibh aontachtaithe eacnamaíocha ag ligint orthu gur scarúnaithe polaitiúla Éireannacha iad, a bhí sásta glacadh le polasaithe na Breataine nár shásaigh riachtanais na hÉireann.[100] Bhí baint ag a thuairimí eacnamaíocha leis an tuairim a bhí aige go dtiocfadh athaontú na hÉireann as geilleagar láidir. Shíl sé gurbh é an bealach ab fhearr Éirinn a aontú ná chun 'Éire a dhéanamh chomh rathúil sin nach mbeadh sé d'acmhainn ag Cúige Uladh fanacht scartha amach.’[101]
I mbolscaireacht ard-náisiúnach a óige agus i mbolscaireacht eacnamaíoch a mheánaoise, rinne Hobson iarracht cothromaíocht a fháil idir idéalachas agus réadúclacht. I gcás an dá rud, is beag lucht leanúna a mheall a chuid smaointe. Ina leabhar Ireland Yesterday and Tomorrow, ó 1968, d'athfhoilsigh sé cuid dá scríbhinní eacnamaíochta ó na 1930idí in éineacht lena chuimhní cinn ar a shaol náisiúnach, a bhí bunaithe ar ráitis finné Bhiúró na Staire Míleata.[102] Tugann an dhá ghné éagsúil seo le fios gur mheas sé go raibh an dá thréimhse sin dá shaol chomh tábhachtach céanna. B'fhéidir go raibh súil aige go mbeadh tóir mhór ar a chuid smaointe eacnamaíochta lá éigin, ar an gcaoi chéanna go bhfuair polasaí frithbheartaíochta shíochánta in éineacht le cogaíocht eadarnaíoch tacaíocht tar éis Éirí Amach na Cásca, tubaiste mhór a shaoil, is cur chuige a bhí ansin a mhol sé ar feadh blianta fada roimh 1916.[103] Is fear a bhí i Bulmer Hobson a rinne a bhealach féin, ag gníomhú mar fhreagra ar a thuiscint féin ar an bhfírinne. Rógaire réabhlóideach a bhí ann nár ghlac le horduithe an IRB nuair a bhí siad ag teacht salach ar leas Óglaigh na hÉireann agus na gluaiseachta náisiúnaí i gcoitinne, dar leis. Bhí sé i bhfabhar polasaí cogaíochta eadarnaíoch thar éirí amach mar, dar leis, go raibh seans níos mó ann go n-éireodh leis go míleata. Níorbh fhéidir a thiomantas don streachailt ar son neamhspleáchas na hÉireann a thabhairt le chéile le prionsabail shíochánta chreideamh a shinsear, agus mar sin d’éirigh sé as Cumann Reiligiúnach na gCarad. Tar éis an neamhspleáchais, lean sé air ag tacú le saol cultúrtha na hÉireann tríd an mbaint a bhí aige le gníomhaíochtaí ar nós foilsitheoireacht leabhar agus bunú Amharclann an Gheata. Rógaire a bhí ann mar státseirbhíseach freisin a cháin polasaithe eacnamaíochta rialtais na hÉireann go poiblí, ceann i ndiaidh a chéile. Agus é ag moladh smaointe a d'eascair as a leaganacha féin den chreidmheas sóisialta agus cur chuige Keynesianism, mhol Hobson beartais eacnamaíocha mhalartacha d'Éirinn i sraith foilseachán nach bhfuil mórán cur amach orthu. I gcroílár a ghníomhaíochais – agus a cháinte i gcónaí – bhí fíorghrá aige d'Éirinn agus tiomantas ar feadh a shaoil chun feabhas a chur ar a thír ó thaobh cultúir agus eacnamaíochta de. [lch. 223]
1 Forleathnaíonn agus athbhreithníonn an chaibidil seo cuid den ábhar atá i gcaibidil 9 de my monograph, Bulmer Hobson and the Nationalist Movement in Twentieth-Century Ireland, a d'fhoilsigh Manchester University Press in 2009. Ba mhaith liom aitheantas a thabhairt go bhfuarthas maoiniú ó iar-Chomhairle Taighde na hÉireann um na Daonnachtaí agus na hEolaíochtaí Sóisialta, rud a chuidigh chun taighde a dhéanamh don chaibidil seo.
2 Le haghaidh plé mionsonraithe ar ghairm bheatha náisiúnach Hobson, féach Marnie Hay, Bulmer Hobson and the Nationalist Movement in Twentieth-Century Ireland (Manchester, 2009); Marnie Hay, ‘Bulmer Hobson: the rise and fall of an Irish nationalist, 1900– 16’ (PhD thesis, University College, Dublin, 2004). Ba mhaith liom buíochas a ghabháil leis an tOllamh Michael Laffan as ucht a mhaoirseacht éirimiúil ar an tráchtas seo.
3 Féach Marnie Hay, ‘The foundation and development of Na Fianna Éireann, 1909–16’, Irish Historical Studies, xxxvi, no. 141 (Bealtaine 2008), pp 53–71.
4 Féach Marnie Hay, 'Kidnapped: Bulmer Hobson, the IRB and the 1916 Easter Rising’, Canadian Journal of Irish Studies, xxxv, no. 1 (Spring 2009), lch. 53–60; Marnie Hay, 'The mysterious "disappearance" of Bulmer Hobson', Studies, xcviii, uimh. 390 (Samhradh 2009), lch. 185–195
5 Hay, Bulmer Hobson and the Nationalist Movement, lch. 201–3.
6 Bulmer Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow ((Trá Lí, 1968), lch. 112.
7 Ba thaistealaí tráchtála ó lasmuigh de Lorgain, Co. Ard Mhacha, a athair Benjamin Hobson Jr, a mheas go polaitiúil gur tacadóír de chuid Gladstone agus Rialtas Dúchais a bhí ann féin. Ba sufragóir agus seandálaí amaitéarach ó Darlington, Co. Durham i Sasana í máthair Hobson, Mary Ann Bulmer. Le haghaidh tuilleadh sonraí ar theaghlach Hobson, féach Hay, Bulmer Hobson and the Nationalist Movement, lch 6–11.
8 Chun plé a dhéanamh ar thionchar Hobson agus ar an mbaint a bhí aige le heagraíochtaí náisiúnacha i mBéal Feirste, féach caibidlí 1–3 de Hay, Bulmer Hobson and the Nationalist Movement.
9 Claire Hobson (née Gregan), ráiteas finné Bhiúró na Staire Míleata, BMH WS 685; Clár na bpóstaí paróiste, Ráth Fearnáin, Leabharlann Náisiúnta na hÉireann (LNÉ), micreascannán uimh. P8972; Mary Ann Bulmer Hobson, '‘Bulmer family chronicle from before 1050 to 1936', LNÉ, MS 5220; Obituary of Mrs Claire Hobson, Irish Independent, 24 Feabhra 1958.
10 I ndaonáireamh 1901 tá cuntas ar Hobson mar phrintíseach chlódóireachta 18 mbliana d'aois agus liostaíonn daonáireamh 1911 é mar iriseoir 28 mbliana d'aois, www.census.nationalarchives.ie/pages/1901/Antrim/Clifton_Ward_Belfast/Hopefield_Avenue/1004537/; www.census.nationalarchives.ie/pages/1911/Down/Holywood_Urban/Ballycultra/232 384/ (accessed 11 Jan. 2011).
11 Liostaigh Thom's Directory Hobson den chéad uair i dTeach an Mhuilinn i 1920.
12 Quidnunc, 'An Irishman's Diary', Irish Times, 26 Feabhra 1958.
13 Hay, Bulmer Hobson and the Nationalist Movement, lch. 219–20.
14 Quidnunc, 'An Irishman's Diary', Irish Times, 26 Feabhra 1958.
15 Christopher Shepard, ‘A liberalisation of Irish social policy? Women’s organisations and the campaign for women police in Ireland, 1915–57’, Irish Historical Studies, xxxvi, no. 144 (Nov. 2009), lch. 579; Roger Mitchell to Marnie Hay, 21 Jan. 2011 (email in possession of author).
16 P. Ó Ceallaigh to S. Ó Muimhneacháin, 7 June 1944, in Remuneration of higher posts in Stamping Branch, NAI, Dept. of Finance, FIN/E2/1/39; Ronan Fanning, The Irish Department of Finance 1922–58 (Dublin, 1978), lch. 39.
17 I mí Feabhra 1923 d'fhógair rialtas na hÉireann a gcuid pleananna chun Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim a bhunú. Faoi Aibreán 1923, bunaíodh an oifig. Seán Réamonn, History of the Revenue Commissioners (Baile Átha Cliath, 1981), lch 56–8; Paddy Ryan (ed.), Revenue Over the Years (Baile Átha Cliath, 1998), lch 8–11; conversions with Paddy Ryan, (now former) Assistant Principal, Communications Branch, Office of the Revenue Commissions (25 agus 29 Lúnasa 2006).
18 Comhrá teileafóin le Cormac O'Callaghan (20 Meán Fómhair 2006). Tháinig an tUasal O’Callaghan isteach sa Roinn Stampála mar Stampálaí Cúnta i 1947 agus d’éiringh leis an ról Stiúrthóir Stampála a bhaint amach ina dhiaidh sin.
19 Basil Chubb, The Government and Politics of Ireland (3ú eag, Londain, 1992), lch. 230.
20 Comhrá teileafóin le Cormac O'Callaghan (20 Meán Fómhair 2006).
21 Ibid.
22 Bulmer Hobson,‘Report of the Inter-Departmental Committee on the Sugar Beet Industry’, Bealtaine 1933, páipéir NLI, Bulmer Hobson, MS 13,172.
23 Féach Bulmer Hobson (eag.), A Book of Dublin (2ú eag, Baile Átha Cliath, 1930). 24 Molua (An tAthair Timothy Corcoran, SJ), 'The last pose of Bulmer', Catholic Bulletin (Aibreán 1932), lch. 273.
25 Bulmer Hobson (eag.), Saorstát Éireann Official Handbook (Baile Átha Cliath, 1932), lch. 15.
26 Molua, ‘The last pose of Bulmer’, lch 274–9.
27 Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch. 111.
28 Bulmer Hobson, A National Forestry Policy (Baile Átha Cliath, 1931), lch. 4.
29 Féach ibid., lgh 1–23. Tá Tom Garvin tar éis argóint a dhéanamh in aghaidh na gcúiseanna a bhí ag Hobson leis an athfhoraoisiú. Áitíonn Garvin go raibh 'raibh an tarraingt [náisiúnach] i dtreo athfhoraoisiú fréamhaithe san aeistéitic agus san athchóiriú seachas i dtuairimí eacnamaíocha,' agus dúirt sé go mbeadh athsholáthar na gcrann Éireannach, a bhí mionghearrtha síos agus seolta chun na Breataine san ochtú haois déag, 'ina shiombail fhisiciúil taibhseach a léireodh deireadh an choncais.' Nationalist Revolutionaries in Ireland, 1858–1928 (Baile Átha Cliath, 2005), lch.135.
30 Review of A National Forestry Policy, Dublin Magazine (Aibreán–Meitheamh 1933), lch. 91.
31 Hobson, A National Forestry Policy, lch. 15.
32 Review of A National Forestry Policy, lch. 92.
33 Bulmer Hobson, 'Forestry and the Gaeltacht', Ireland To-day (Lúnasa 1936), lch. 33. Ba é an tAthair Eugene O'Growney údar na dtéacsleabhar caighdeánach Gaeilge a úsáideadh ag tús an fichiú haois, agus bhí ról ceannasach ag ardeaspag Eaglais na hÉireann Richard Whately i mbunú chóras náisiúnta scolaíochta na hÉireann sa naoú haois déag.
34 Ibid., lch 34.
35 Dréachtphlean téarnaimh eacnamaíoch Bulmer Hobson, NLI, páipéir Hobson, MS 13,172.
36 Trácht scríofa ar dhréachtphlean téarnaimh eacnamaíoch Hobson, NLI, páipéir Hobson, MS 13,172.
37 Hobson to de Valera, 23 Sept. 1933, NLI, Hobson papers, MS 13,172.
38 Féach Bulmer Hobson, National Economic Recovery: An Outline Plan (Baile Átha Cliath, 1935). Tá athchló ar an bpaimfléad seo in Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch 128–70.
39 Tá athchló ar an The New Querist in Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch 115. 27.
40 William Murphy, ‘Cogging Berkeley?: The Querist and the rhetoric of Fianna Fáil’s economic policy’, Irish Economic and Social History, xxxii (2005), lch 63, 76.
41 Edward Bell, Social Classes and Social Credit in Alberta (Montreal, 1993), lch 37, 42–4.
42 Cuireadh athchló ar Hobson, The New Querist, in Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch. 116.
43 Ibid., lch 123.
44 Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch. 128.
45 Hobson chuig William Glynn, 4 Meitheamh 1937, NAI, Roinn an Taoisigh, S12293.
46 Fanning, The Irish Department of Finance, lch. 357.
47 Hobson chuig an Dr William Maloney, 31 Iúil 1934, NLI, páipéir Joseph McGarrity, MS 17,604 (2).
48 Bulmer Hobson, 'The League against Poverty', Prosperity (Samhain 1935), lch. 1.
49 Tuarascáil Bhrainse Speisialta an Gharda Síochána, NAI, An Roinn Dlí agus Cirt, JUS/8/436.
50 Finín O’Driscoll, ‘Social Catholicism and the social question in independent Ireland: the challenge to the fiscal system’ in Mike Cronin agus John M. Regan (eds), Éirinn: Polaitíocht na Saoirse, 1922–49 (Londain, 2000), lch. 134. Uncail leis an Onórach Mary Spring Rice ab ea Francis Spring Rice, an 4ú Baron Monteagle of Brandon, a chuaigh le Hobson chun ról lárnach i tabhairt i dtír na ngunnaí i mBinn Éadair 1914. Ba é an tionsclóir Frank Hugh O'Donnell úinéir ar chomhlacht éadaí na bhfear, bunaitheoir Chónaidhm Déantóirí na hÉireann agus seanadóir sa todhchaí. Dochtúir leighis agus polaiteoir as an gCarraig Mhór, Co. Thír Eoghain ab ea Patrick McCartan a bhí ina chomheacaí náisiúnach le Hobson’s óna gcuid ama i gClubanna Dhún Geanainn. www.thepeerage.com/p35899.htm#i358984 (arna rochtain ar líne 8 Iúil 2014); Bridget Hourican, 'Rice, Mary Ellen Spring' agus Marie Coleman, 'McCartan, Patrick’ i James McGuire agus James Quinn (eag.), Dictionary of Irish Biography (Cambridge, 2009) (ar líne 8 Iúil 2014); 'Ainmnithe don Seanad – Frank Hugh O'Donnell', Irish Press, 18 Márta 1938; agus www.oireachtas.ie/membershist/default.asp (arna rochtain ar líne 8 Iúil 2014).
51 I measc na n-ainmneacha bréige seo bhí Rigel, Aldebaran, X, Altair agus Corvus. Bhí Cathal O’Shannon, William Glynn, B. Berthon Waters, Olive Gibson agus an Dr Eamon O’Hogan i measc na rannpháirtithe eile. Rinne Hobson anótáil ar an gcóip cheangailte de Prosperity/Social Justice i Roinn na mBailiúchán Speisialta i Leabharlann na hOllscoile, Baile Átha Cliath, a liostaigh údair fhormhór na n-alt sa pháipéar.
52 O’Driscoll, ‘Social Catholicism’, lch. 135.
53 Tuarascáil Bhrainse Speisialta an Gharda Síochána, NAI, An Roinn Dlí agus Cirt, JUS/8/436.
54 Bulmer Hobson, ‘The manifesto of the League for Social Justice’, Prosperity (Lúnasa. 1936, lch. 74.
55 Social Justice (Samhain. 1936), lch. 104. Le haghaidh an nasc idir Brady agus na Fianna, féach Pauric J. Dempsey, ‘Brady, Seán Ernest’ i McGuire agus Quinn (eag), Dictionary of Irish Biography (ar fáil ar líne 7 Feabhra 2011).
56 Maurice Curtis, ‘Catholic action as an organised campaign in Ireland, 1921–1947’ (tráchtas PhD, An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath, 2000), lch. 291; Hobson do Edward Cahill, 6 Meitheamh 1936, Irish Jesuit Archives (IJA), páipéir Cahill.
57 In eagrán an Mheithimh 1937 de Social Justice d’fhógair Hobson go raibh an páipéar chun ‘foilsitheoireacht a chur ar fionraí i rith míonna an tsamhraidh’ (lch 1). Níor thosaigh sé suas arís é riamh.
58 Nóta i lámhscríbhneoireacht Hobson atá scríofa ar chóip cheangailte de Prosperity/Social Justice i Roinn na mBailiúchán Speisialta i Leabharlann Choláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath.
59 Thuairiscigh Hobson gur fhág sé Cumann na gCarad i 1914 toisc nach raibh rannpháirtíocht in eagraíocht a bhí míleatach go hoscailte ar nós Óglaigh na hÉireann ag teacht le prionsabail shíochánta chreideamh de chuid Chumann na gCarad (Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch. 1). I dtaifid Chumann na gCarad, áfach, is é 14 Deireadh Fómhair 1915, Leabharlann Staire Chumann na gCairde in Éirinn, an dáta a d’fhág sé, (HLRSFI) Gen. File 69/ 2. B'fhéidir gur fhág Hobson go neamhfhoirmiúil i 1914, ach d'iarr Cruinniú Míosúil Lios na gCearrbhach deimhniú i scríbhinn ina dhiaidh sin gur fhág sé.
60 Féach Bulmer Hobson, To the Whole People of Ireland: The Manifesto of the Dungannon Club (Béal Feirste, 1905), lch. 7.
61 Hobson chuig William Glynn, 4 Meitheamh 1937, NAI, Roinn an Taoisigh, S12293.
62 Commission of Inquiry into Banking, Currency and Credit – Reports and Minutes of Evidence (Baile Átha Cliath, 1938). Le haghaidh plé de chuid an choimisiún, féach Tom Feeney, Seán MacEntee: A Political Life (Baile Átha Cliath, 2009), lch 79–92.
63 Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch. 171.
64 O’Driscoll, ‘Social Catholicism’, lch. 135.
65 Ibid., lch 135–6.
66 Cahill chuig de Valera, 8 Meán Fómhair, 1937, NAI, Roinn an Taoisigh, S12293.
67 Ibid.
68 J. Anthony Gaughan, Alfred O’Rahilly, II: Public Figure (Baile Átha Cliath, 1989), lch 312– 13; Enda Delaney, 'Fr Denis Fahey, CSSp, and Maria Duce, 1945–1954' (tráchtas MA, Ollscoil na hÉireann, Má Nuad, 1993), lch. 31.
69 O’Driscoll, ‘Social Catholicism’, lch. 136.
70 Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch. 171; Enda Delaney, ‘Denis Fahey’, lch. 29. Tá athchló ar ‘Draft for a report – Banking Commission 1938’ in Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch 172–243.
71 O’Driscoll, ‘Social Catholicism’, lch. 133.
72 Gaughan, Alfred O’Rahilly, lch. 310.
73 Cóip anótáilte den Tríú Tuairisc Mionlaigh, NAI, An Roinn Airgeadais, FIN/F009/0018/38.
74 Edward Coyne chuig Provincial, 1 Meán Fómhair 1938, páipéir IJA, Coyne, luaite in Curtis, 'Catholic action as an organised campaign in Ireland', lch. 309.
75 Eithne MacDermott, Clann na Poblachta (Corcaigh, 1998), lch. 61.
76 Delaney, ‘Denis Fahey’, lch. 31.
77 MacDermott, Clann na Poblachta, lch. 61.
78 Gaughan, Alfred O’Rahilly, lgh 387–8. Ar an gcoiste bhí 'an Taoiseach agus na hairí airgeadais, tionscail agus tráchtála, talmhaíochta agus gnóthaí seachtracha, oifigigh óna ranna faoi seach, Gobharnóir an Bhainc Ceannais, triúr ollamh le heacnamaíocht, Bulmer Hobson agus ainmní de Bhuanchoiste Bhanc na hÉireann' (lch. 388).
79 Des Gunning, 'Bulmer Hobson, "an fear is contúirtí in Éirinn"', History Ireland (Earrach 2002), lch. 5.
80 Patrick Maume, 'Hobson, (John) Bulmer' in McGuire agus Quinn (eag.), Dictionary of Irish Biography (le fáil ar líne 12 Eanáir 2011).
81 Scríobh Hobson agus Waters an chéad phaimfléad sa tsraith, dar teideal ‘Forging new links of the Empire’. I measc na rudaí eile a chuir sé leis an tsraith bhí 'Invisible empire', 'Afforestation', 'National monetary policy', agus 'Full home market'. Féach Waters chuig Hobson, 21 Bealtaine 1948, NLI, páipéir Hobson, MS 13,161 (9).
82 Bileog eolais don tsraith paimfléad 'Towards a New Ireland', páipéir HLRSFI, William Glynn.
83 Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch. 171.
84 Bulmer Hobson, léirmheas ar R. G. Stapledon, The Hill Lands of Britain, Ireland Today (Deireadh Fómhair 1937), lch. 84.
85 Ibid.
86 Irish Independent, 10 Márta. 1938.
87 Deirdre McMahon, 'MacEntee, Seán (John) Francis' i McGuire agus Quinn (eag.), Dictionary of Irish Biography (ar líne 12 Eanáir 2011).
88 Bulmer Hobson, ráiteas chuig Joseph McGarrity, Aibreán 1933, NLI, páipéir McGarrity, MS 17,453.
89 MacMahon, ‘MacEntee, Seán (John) Francis’.
90 Comhfhreagras maidir le ráitis a rinne Bulmer Hobson ag cruinniú de An Ríoghacht, NAI, An Roinn Airgeadais, FIN/E109/17/38.
91 Ibid.
92 Hobson chuig an Uasal Sheehy, 21 Meán Fómhair 1937, LNÉ, Páipéir James L. O’Donovan , MS 21,987/vi.
93 Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch. 114. De réir sceálta sna Coimisinéirí Ioncaim bhí 'radharc na súl Hobson lagaithe de bharr gortuithe a fuarthas le linn Éirí Amach 1916' (Paddy Ryan, 'The old stamping ground', An Rabhchán (Feabhra 1995), lch 10–11). Dúirt Hobson féin go raibh 'deacrachtaí súl' 'leanúnach' aige ó bhí sé seacht mbliana déag d'aois (Seán Ó Lúing, 'Talking to Bulmer Hobson', Irish Times, 6 Bealtaine 1961).
94 Seán MacEntee chuig William O'Brien, 17 Noll 1938, i Luach Saothair post níos airde sa Bhrainse Stampála, NAI, An Roinn Airgeadais, FIN/E2/1/39.
95 Nóta don chathaoirleach, Samhain 1938, i Remuneration of higher posts in Stamping Branch, NAI, An Roinn Airgeadais, FIN/E2/1/39.
96 Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim do Rúnaí, an Roinn Airgeadais, 24 Ean. 1944, i Remuneration of higher posts in Stamping Branch, NAI, An Roinn Airgeadais, FIN/E2/1/39.
97 Roger Mitchell chuig Marnie Hay, 9 Meitheamh 2012 (ríomhphost i seilbh an údair). Ag trácht ar bhás tobann Claire Hobson i mBaile Átha Cliath i 1958, thug colúnaí de chuid an Irish Times chun cuimhne, ní hamháin a greann, a caoinfhulaingt, agus a fiosracht doshásaithe, ach i gcónaí cineálta’, ach freisin ar a ‘breithiúnas grinn’ i leith na litríochta agus na hamharclannaíochta (Quidnunc, 'An Irishman's Diary', Irish Times, 26 Feabhra 1958).
98 Mitchell chuig Hay, 9 Meitheamh 2012; Hay, Bulmer Hobson and the Nationalist Movement, lch 229–30.
99 Bulmer Hobson chuig Declan Hobson, 26 Eanáir. 1969. Ba mhaith liom buíochas a ghabháil le garmhac Hobson, Roger Mitchell, as cóip den litir seo a chur ar fáil dom.
100 Hobson, Ireland Yesterday and Tomorrow, lch. 112.
101 Ibid., lch 91.
102 Chuir Hobson sé ráiteas déag finnéithe ar fáil do Bhiúró na Staire Míleata a bhain le heagraíochtaí agus le comhpháirtithe náisiúnach éagsúla.
103 Féach Bulmer Hobson, Defensive Warfare: A Handbook for Irish Nationalists (Béal Feirste, 1909).