Ar Dhualgas Teorann

J. J. Bunyan

Cuardach Bagáiste ag Post Custam Charraig an Choirn ar an bpríomhbhóthar idir Dún Dealgan agus an tIúr 

Mar thoradh ar an díospóireacht faoi phleananna na Ríochta Aontaithe an tAontas Eorpach a fhágáil, bhí tuairimíocht ann go bhféadfaí bacainní custaim a thabhairt isteach ar deireadh feadh na teorann idir Tuaisceart Éireann agus an Phoblacht.   

Gné ab ea trasnuithe teorann ceadaithe a bhí ann ó 1923 go dtí gur achtaíodh Margadh Aonair an AE i 1993. Ba í an Teorainn 'teorainn na talún' – an teorainn idir Tuaisceart Éireann agus Saorstát Éireann. Shín sé ar feadh 270 míle ó Loch Cairlinn i gContae Lú go Loch Feabhail i gContae Dhoire. Chuir sé isteach ar shaol na ndaoine a bhí ina gcónaí i gContaetha Lú, Mhuineacháin, an Chabháin, Liatroma agus Dhún na nGall agus ina gcaidreamh sóisialta agus gnó le daoine i gcontaetha an Dúin, Ard Mhacha, Thír Eoghain, Fhear Manach agus Dhoire in aice láimhe. Tháinig an Teorainn chun cinn mar fhoinse bhrabúsach ioncaim ó smuigleáil earraí ó na contaetha ó thuaidh isteach sa Phoblacht.  

Thug díospóireacht an Bhreatimeachta cuimhní ar ais ar an tréimhse a chaith mé ar an Teorann mar Oifigeach Custaim óg i lár na 1960idí. Bhí mé ar dhuine de ghrúpa fiche fear óg a d’fhreastail ar chúrsa oiliúna sé seachtaine i nDún Uí Ghríofa, an Cuarbhóthar Theas, Baile Átha Cliath, le linn mhí Aibreáin agus Bealtaine 1965, chun muid a ullmhú dár ngairmeacha beatha nua mar Oifigigh Choisctheacha, Custam & Máil. Ba é buaicphointe an chúrsa ná turas lae, ar thraein go Dún Dealgan ar dtús agus ansin i gcarr patróil soghluaiste go dtí Post Teorann Charraig an Choirn ar an bpríomhbhóthar idir Dún Dealgan agus an tIúr. Chuir sé ar ár gcumas féachaint ar na tascanna a rinne comhghleacaithe chun cosc a chur ar iompórtáil earraí toirmiscthe éagsúla.   

I mí na Bealtaine 1966, chuaigh mé i mbun dualgas sa phost teorann i mBaile Mhic Cullach ar theorainn Ard Mhacha Theas le Contae Mhuineacháin, trí mhíle ó Chrois Mhic Lionnáin. Tá cuimhní speisialta agam ar an samhradh glórmhar sin i mBaile Mhic Cullach ar chúiseanna éagsúla – go príomha mo 21ú breithlá, an stailc fhada bainc, an aimsir bhreá agus Corn an Domhain sacair.  

Is éard a bhí i gceist le mo chuid dualgas mar oifigeach poist teorann ná rialú tráchta go hArd Mhacha Theas agus uaidh. Bhí mé i mo bhall d'fhoireann de thriúr oifigeach custaim, ag obair uainchlár dualgais trí athrú; an luathdhualgas ó 8rn go 4in; an dualgas faoisimh ó 12 meán lae go dtí 8in agus an dualgas dhéanach ó 4in go meán oíche. Chlúdaigh na dualgais luatha agus déanacha an deireadh seachtaine. Chríochnaigh an t-oifigeach ar dhualgas faoisimh ag 12 meán lae Dé Sathairn agus bhí sé as dualgas go dtí 4in Dé Luain. Ar mo dheireadh seachtaine as dualgas, d’fhostaigh mé carr i nDún Dealgan chun taisteal chuig Baile Átha Cliath. Chaith mé an deireadh seachtaine fada le cairde a bhí ina gcónaí i nDroim Conrach. D'fhreastail mé ar chluichí i gcraobhchomórtais Peile agus Iomána Laighean i bPáirc an Chrócaigh. Bhí mé i mo lucht leanúna mór d'iománaíocht Chill Chainnigh. Bhí suim chomh mór céanna agam san iomáint i dTiobraid Árann mar gheall ar an gcairdeas a bhí agam le comhghleacaithe Custaim ón gcontae sin.   

Maolaíodh an gnáthamh laethúil i bPost Teorann Custam i mBaile Mhic Cullach, agus bhí caidreamh cairdiúil ag an bhfoireann le muintir Ard Mhacha Theas agus Mhuineacháin Theas. Bhí an ghníomhaíocht ar siúl tráthnóna Dé Sathairn agus líon mór carranna ag trasnú ó Dheisceart Ard Mhacha le sóisialú i mBaile na Lorgan agus i nDún Dealgan in aice láimhe. Chinntigh an córas traidisiúnta maidir le “tinreamh oifigeach a iarraidh” (ag daoine ar mhian leo an teorainn a thrasnú tar éis 12 meán oíche) gur íocadh ragobair go dtí 3rn. leis an oifigeach a bhí ar dualgas.  

Gné neamhghnách den fhreastal ar Aifreann an Domhnaigh i gCrois Mhic Lionnáin caoga bliain ó shin ab ea an cleachtas ‘pitch and toss’ a imirt taobh amuigh den séipéal, mar aon le tarraingt as Afton Major, John Player nó toitín Woodbine le linn an tseanmóra. Chomh maith le freastal ar an Aifreann, d'imríomar liathróid láimhe i pinniúr breá an bhaile. Is minic a bhí an carr patróil custaim páirceáilte ar feadh cúpla uair an chloig agus na háititheoirí ag caitheamh an craicear pinniúr chun cinneadh a dhéanamh cé a bhuaigh an tsuim bheag airgid. 

Bhí mé in ann maireachtáil trí gach dara seic pá a airgeadú, go bunúsach seic amháin in aghaidh na míosa. Ní raibh mé in ann an méid airgid a bhí á thuilleamh agam mar thuarastal, mar chothú agus mar ragobair a chaitheamh. Ní raibh carr agam ag an am sin agus ba ghnách le daoine a bhí ina gcónaí i ndeisceart Ard Mhacha agus i Muineachán mé a thabhairt chuig damhsaí carnabhail sa Mhullach Bán agus i mBéal Átha an Airgid. Bhí mé ag damhsa carnabhal i marquee in Eanaigh Gheala idir Baile na Lorgan agus Baile Mhuineacháin ar oíche ghlórmhar ag tús mhí Lúnasa. Bhí Big Tom agus na Mainliners ag déanamh a bprintíseacht ar chiorcad an bhanna seó. Bhain an lucht eagraithe na taobh-bhallaí den mharquee chun freastal ar na pátrúin.    

Bhí na Beatles i mbarr a réime i 1966 agus tháirg siad “The Yellow Submarine” agus “Eleanor Rigby”; ba iad na hamhráin mhóréilimh eile ná “Down Town” le Petula Clarke, “The Black Velvet Band” leis an mbanna ceoil Capitol Show agus “Sunny Sunday Afternoon” le The Kinks.  D'fhoghlaim mé le linn cuairte deireadh seachtaine ar Bhaile Átha Cliath gur chuir The Kinks gliondar ar a dteacht go hAerfort Bhaile Átha Cliath an samhradh sin. Bhí beirt bhan in éineacht leo a bhí gléasta go han-scantach.  Dheimhnigh comhghleacaithe custaim a bhí ar dualgas an lá sin i halla an bhagáiste go raibh an bheirt bhan óg ag caitheamh cótaí báistí plaisteacha scáthaithe agus buataisí arda ar lá te scórála. 

Le linn dom a bheith ag fanacht i mBaile Mhic Cullach, bhí sruth gan deireadh d'fhir, de mhná agus de pháistí, ar rothair den chuid is mó, ag dul sa dá threo tríd an bpost teorann. Bhreathnaigh mé orthu ar an gcaoi chéanna gur bhreathnaigh mé ar dhaoine a bhí ag rothaíocht chun sóisialú i Lios Tuathail, gan iad a lipéadú mar smuigléirí. Bhí na smuigléirí réadúla ag gabháil d'iompar ar scála mór earraí toirmiscthe i leoraithe agus i ngluaisrothair a bhí oiriúnaithe go speisialta. Is minic a chas mé iad i gcarranna patróil den dara ráta. Chuimhnigh mé ar na ruaigeanna ardluais a bhí ann le linn an Bhinse Mairteola.  

Bhí an ceantar céanna comhchiallach leis an tréimhse ar a dtugtar 'na Trioblóidí' i dTuaisceart Éireann. Sa bhliain 1975, thug Merlyn Rees, a bhí ina Rúnaí Thuaidh ag an am, “tír meirleach” ar Ard Mhacha Theas, mar níor measadh go raibh aon chuid eile den domhan contúirteach do dhuine a bhí ag caitheamh éide Arm na Breataine. Tharla cuid de na himeachtaí ba shuntasaí den choimhlint laistigh de gha 10 míle de chroílár Dheisceart Ard Mhacha. B'ansin, cúpla bliain roimhe sin ag deireadh na 1960idí, a bhí mé féin agus oifigigh óga chustaim Éireannach eile, nach raibh ach stampaí dáta agus ceap dúigh feistithe orthu, freagrach as rialú tráchta chuig agus ó Chontae an Úlloird. Agus ba é seo an ceantar céanna inar lean oifigigh Chustaim ag fónamh le linn na Trioblóidí, i dtimpeallacht an-chontúirteach agus go minic ag cur iad féin i gcontúirt mhór phearsanta i seirbhís don Stát.