Teorainn na Talún (1920–1925)

Rinne an tAcht um Rialtas na hÉireann 1920 foráil do rialtais níos fearr ar oileán na hÉireann, nuair a bunaíodh é ar a dtugtar Tuaisceart Éireann sna sé chontae thoir thuaidh, leis na 26 contae eile ar a dtugtar Éire. Tharla an tAcht seo mar thoradh ar roinnt Billí Rialtais Dúchais.

Laistigh de bhliain, dhéanfadh Feidhmeannas Sealadach na hÉireann an Conradh Angla-Éireannach a idirbheartú a thug smacht do Shaorstát na hÉireann ar a ghnóthaí féin agus a neamhspleáchas fioscach. Cheadaigh Airteagal 12 den Chonradh do Choimisiún Teorann a bhunú faoi chathaoirleacht an Bhreithimh Richard Feetham, Joseph Fisher mar ionadaí Thuaisceart Éireann agus an Dr Eoin McNeill mar ionadaí ar Shaorstát na hÉireann.

Dhréachtaigh an Roinn an Státchiste nua a bunaíodh i mBaile Átha Cliath pleananna don neamhspleáchas fioscach agus díríodh ar an mbliain airgeadais dar tosach an 1 Aibreán 1923. An 3 Eanáir 1923, sheol Charles J Flynn, duine de na hoifigigh i Roinn an Státchiste, meabhrán chuig an Uachtarán W. T. Cosgrove ag leagan amach na roghanna le haghaidh Rialuithe Teorainn Talún. Bhí Charles J Flynn ar dhuine de thriúr Coimisinéirí a ceapadh ar 21 Feabhra 1923 chun na Coimisinéirí Ioncaim.

Ag an tús, chruthódh rialú 310 míle (499 Km) de theorainn talún ó Magh ar bhruacha Loch Súilí, Co. Dhún na nGall go Cairlinn i gContae Lú, ag dul trí fheirmeacha, tithe, lochanna agus sléibhte, deacrachtaí agus deiseanna smuigleála. Ceadaíodh crosaire iarnróid freisin, mar shampla ag Paiteagó, Co. Dhún na nGall, Cluain Eois, Co. Mhuineacháin, Dún Dealgan, Co. Lú. Chinn an Rialtas ar phointí crosaire bóthair ceadaithe le huaireanta socraithe d'imréiteach custam marsantais. Bhí siad sin leagtha amach in Ordú Reachtúil Uimhir 11/1923, Na Rialacháin Custam (Teorainn Talún), 1923 dar dáta 24 Márta, 1923.

Bhain na Rialacháin Custam (Teorainn Talún), 1923, a rinne an tAire Airgeadais faoi alt 12 de na hAchtanna um Oiriúnú Achtanna, 1922, le hiomportáil agus easpórtáil aon earraí isteach i Saorstát na hÉireann agus amach ar thalamh ó mheán oíche an 31 Márta. 1923. Bhí roinnt díolúintí ann maidir le táirgí feirme.

Bhí foráil ann freisin go n-iarrfadh trádálaí ar chustam freastal ar imréiteach marsantas lasmuigh d’uaireanta oifigiúla ar tháille iarratais ceannaí a íoc.

Dúradh i bhFógraí Poiblí sa nuachtán, má sháraíonn duine na rialacháin sin a chomhlíonadh faoi na hAchtanna Custam, nó má theipeann air déanamh do réir na rialachán san, go n-aireoidh an duine sin fíneáil nach mó ná £100 in aghaidh gach cionta i dteanta aon phionóis eile chun a ndlitear é agus forghéillfear na hearraí a ndearnadh an cion ina leith.

Samplaí de dhleachtanna Custam a bhain le hiompórtálacha ó Thuaisceart Éireann an 1 Aibreán 1923:

• 33 1/3% dleacht Ad Valorem ar Bhuidéil Ghloine
• 3 2/5d an punt ar gach siúcra, milseogra, cácaí, subha, marmalade, glóthacha agus torthaí criostalaithe
• 10% Dleacht ad Valorem ar gallúnach, ionadaí gallúnaí agus púdar gallúnaí
• 10% Dleacht ad Valorem ar choinnle.

Foilsíodh nuachtán dar teideal “Amateur Photographers Surprise” san Irish Times ar 3 Márta 1923. Dúradh gur:

“ritheadh an chéad lá de na ralacháin Teorainn Talún nua gan aon eachtra, gan nóta gan íoc ach amháin grianghrafadóir amaitéarach a tháinig go Magh Co. Dhún na nGall. Bhí sé chun cara a fheiceáil sa Saorstát agus thóg sé a cheamara chun cúpla pictiúr a thógáil. Nuair a scrúdaíodh a threalamh ceamara ag an bpost teorann Custam, thug an t-oifigeach faoi deara luach a lionsa ceamara, agus mheas sé gur £3 an dleacht iompórtála. Thug an tOifigeach cead don ghrianghrafadóir dul ar aghaidh ar an gcoinníoll go gcuirfeadh sé a threalamh ceamara i láthair lena scrúdú níos déanaí an tráthnóna sin nuair a d'fhill sé ar Dhoire.  Bhí an t-oifigeach custaim sásta gur atheaspórtáladh an lionsa, agus ní raibh gá le gníomh ar bith eile.”

Is gearr go raibh téarmaí a d’úsáid muintir na háite agus sna nuachtáin agus fiú comharthaí bóthair le feiceáil: ‘bealaí neamhcheadaithe’ agus ‘bóithre suntasacha’ (bóthar a thosaigh i Saorstát na hÉireann agus a chuaigh trí Thuaisceart Éireann agus a chuaigh isteach arís i Saorstát na hÉireann, gan aon bhóithre eile ag dul amach ón bpríomhbhóthar).

Idir 1923 agus 1993 nuair a tugadh isteach an Margadh Eorpach Aonair, eisíodh roinnt Rialachán leasaithe um Theorain Talún.

Tuairiscíodh sna nuachtáin i 1923 go gcaillfí trádáil i mbailte mar Bun Dobhráin, Leitir Ceanainn, Cluain Eois, Muineachán agus Dún Dealgan. Mar fhreagra air sin, cheadaigh Rialacháin Chustaim (Teorainn Talún) 1924 (Ordú Reachtúil uimhir 20) trasnú le “Mótarfheithiclí nach n-iompraíonn earraí ar bith ach amháin táirgí feirme nó bagáiste”. Ceanglaíodh ar úinéir na bhfeithiclí sin Pas Custam a bheith aige agus gan ach bealaí ceadaithe a úsáid. Chuir eagraíochtaí tiomána ar nós Royal Irish Automobile Club agus an Automobile Association áis bannaí ar bun dá bhaill agus don phobal i gcoitinne chun banna mór a chur leis an tSeirbhís Custam ar an dá thaobh den Teorainn Talún. D'eisigh an Custaim greamán triptyque chun a thaispeáint gur chomhlíon an tiománaí na coinníollacha bannaí.

Tá mórleabhar custam de Triptyque eisithe ag Músaem Hunt i Luimneach.

Tógadh botháin chustaim agus hallaí scrúdaithe ar na bealaí ceadaithe chomh maith le botháin patróil. Ba é £14,007 an costas iomlán do na botháin mar a thaispeántar sna Cuntais Leithreasa do na blianta 1922/23 agus 1923/24.

Thuairiscigh Coimisiún na Teorann i 1925 ach ní raibh aon tionchar aige ar an tSeirbhís Custam agus Máil.